Crop Insurance Scheme: महाराष्ट्र शासनाने 2025 पासून शेतकऱ्यांसाठी नव्याने सुधारित पीक विमा योजना लागू केली आहे, जी पूर्वीच्या योजनांपेक्षा अधिक काटेकोर आणि पारदर्शक मानली जात आहे. या नव्या योजनेत शेतकऱ्यांना पीक पेरणीपासून ते काढणीपर्यंतच्या कालावधीत होणाऱ्या नुकसानीसाठी फक्त पीक कापणीयोग्य उत्पादनाच्या आधारावरच भरपाई दिली जाणार आहे.
यापूर्वी राबवली जाणारी ‘एक रुपयात पीक विमा योजना’ ही अल्प विमा प्रीमियमवर सुविधा देणारी योजना होती, मात्र त्यात मोठ्या प्रमाणावर गैरव्यवहार व अनियमितता आढळल्यामुळे ती योजना आता बंद करण्यात आली आहे. सुधारित योजनेनुसार शेतकऱ्यांना केंद्र सरकारच्या निर्देशांनुसार निश्चित दराने विमा हप्ता भरावा लागेल. त्यामुळे आता शेतकऱ्यांना अधिक जबाबदारीने विमा भरणे आवश्यक ठरणार आहे.
‘एक रुपयात पीक विमा’ योजना बंद
‘एक रुपयात पीक विमा’ ही योजना शेतकऱ्यांना अत्यल्प दरात विमा संरक्षण देण्यासाठी सुरू करण्यात आली होती, ज्यामध्ये त्यांना फक्त एक रुपया भरून पीक विम्याचा लाभ मिळत होता. ही योजना गरीब व अल्पभूधारक शेतकऱ्यांसाठी फार उपयुक्त ठरत होती. मात्र, कालांतराने या योजनेमध्ये मोठ्या प्रमाणावर गैरव्यवहार व अपात्र लाभार्थ्यांचा सहभाग आढळून आला. Crop Insurance Scheme
शासन तपासणीतून स्पष्ट झाले की सुमारे 4.3 लाख अर्ज हे बनावट होते, ज्यात धार्मिक स्थळे, शासकीय जमिनी आणि अपात्र व्यक्ती यांचा समावेश होता. या प्रकारामुळे सरकारने ही योजना थांबवण्याचा निर्णय घेतला. आता नव्या नियमानुसार शेतकऱ्यांना खरीप पिकांसाठी 2%, रब्बी पिकांसाठी 1.5% आणि नगदी पिकांसाठी 5% विमा हप्ता भरावा लागणार आहे.
भरपाईचे नवीन गणित
सुधारित पीक विमा योजनेनुसार, आता पीक नुकसानीचे मूल्यांकन फक्त पीक कापणीच्या आधारावर करण्यात येणार आहे, ज्यामुळे नुकसान भरपाई प्रक्रिया अधिक पारदर्शक आणि वस्तुनिष्ठ होईल. विशेषतः भात, गहू आणि कापूस या प्रमुख पिकांसाठी उत्पादनाची 50% रक्कम वैज्ञानिक अनुमानावर आधारित गृहीत धरली जाणार असून, उर्वरित 50% भाग हा प्रत्यक्ष पीक कापणीच्या निकालावर आधारित असेल. Crop Insurance Scheme
इतर सर्व पिकांच्या बाबतीत, नुकसान भरपाई पूर्णतः पीक कापणीच्या तपशीलावर अवलंबून असेल. यामुळे अनेक वेळा शेतकऱ्यांना अंदाजित उत्पादनाच्या फरकामुळे होणाऱ्या नुकसानातून सुटका होईल. ही सुधारणा शेतकऱ्यांसाठी न्याय्य, पारदर्शक आणि खात्रीशीर विमा लाभ सुनिश्चित करेल, ज्याचा थेट फायदा ग्रामीण भागातील शेती व्यवसायास होणार आहे.
भरपाईमध्ये मोठे बदल
पूर्वीच्या पीक विमा योजनेत शेतकऱ्यांना अतिरिक्त संरक्षण मिळावे यासाठी ‘4 ॲड-ऑन कव्हर्स’ या सुविधा समाविष्ट करण्यात आल्या होत्या. या कव्हर्समध्ये पेरणी न होणे, स्थानिक पातळीवरील नैसर्गिक आपत्ती, हंगामातील प्रतिकूल हवामानाचे परिणाम आणि काढणीनंतरचे पीक नुकसान यांचा समावेश होता. मात्र, सुधारित योजनेत या चारही बाबी हटवण्यात आल्या आहेत. त्यामुळे आता शेतकऱ्यांना या विशेष जोखमीसाठी स्वतंत्र भरपाई मिळणार नाही.
नवीन योजनेत फक्त पीक कापणीच्या आधारावर नुकसान भरपाई दिली जाणार असल्यामुळे नुकसान भरपाईची व्याप्ती थोडी कमी झाली आहे. तथापि, शासनाचा दावा आहे की यामुळे विमा प्रक्रिया अधिक पारदर्शक, धोरणात्मक आणि सुसंगत होणार आहे. शेतकऱ्यांनी यापुढे पीक पेरणीपासून ते काढणीपर्यंत काळजीपूर्वक नियोजन करणे गरजेचे ठरेल. Crop Insurance Scheme
CSC केंद्रांवरील कारवाई
सुधारित पीक विमा योजनेच्या पार्श्वभूमीवर, यापूर्वीच्या योजनेत झालेल्या मोठ्या प्रमाणावरील गैरव्यवहाराच्या प्रकरणांमध्ये सामील असलेल्या सामूहिक सेवा केंद्रांवर (CSC) शासनाने कडक कारवाई सुरू केली आहे. विशेषतः बीड जिल्ह्यातील 11 CSC केंद्रांची नोंदणी रद्द करण्यात आली आहे, तर महाराष्ट्रभरात एकूण 21 CSC केंद्रांवर कठोर कारवाई करण्यात आली आहे.
या केंद्रांवर बोगस आणि अपात्र लाभार्थ्यांचे अर्ज भरल्याचे गंभीर आरोप झाले आहेत. काही केंद्रांनी धार्मिक स्थळे, शासकीय जमीन आणि अपात्र व्यक्तींच्या नावाने अर्ज करून शासनाची फसवणूक केल्याचे उघडकीस आले. यामुळे शासनाने अशा सर्व केंद्रांवर गुन्हे दाखल करून नोंदणी रद्द करण्याचे आदेश दिले आहेत. यामुळे शेतकऱ्यांना अधिक पारदर्शक आणि सुरक्षित सेवा मिळण्याची शक्यता आहे. Crop Insurance Scheme
विमा कंपन्यांसाठी नवीन नियम
2025 पासून लागू करण्यात आलेल्या सुधारित पीक विमा योजनेत ‘कप अँड कॅप मॉडेल’ पूर्वीप्रमाणेच कायम ठेवण्यात आले आहे, जे शेतकऱ्यांच्या हितासाठी एक महत्त्वाचे आर्थिक संरक्षक यंत्र मानले जाते. या मॉडेलअंतर्गत, जर विमा कंपन्यांनी शेतकऱ्यांना नुकसान भरपाई स्वरूपात त्यांच्या विमा हप्त्याच्या 80% पेक्षा कमी रक्कम वितरित केली, तर उर्वरित शिल्लक रक्कम त्या कंपन्यांना शासनाकडे परत करावी लागते. Crop Insurance Scheme
तसेच, जर विमा कंपन्यांनी 110% पेक्षा अधिक भरपाई दिली, तर त्या अतिरिक्त रकमेची भरपाई राज्य शासन करेल. यामुळे कंपन्यांच्या निष्काळजीपणाला आळा बसतो आणि शेतकऱ्यांना अधिक पारदर्शक आणि समतोल पद्धतीने भरपाई मिळण्याची खात्री निर्माण होते. ही यंत्रणा विमा व्यवस्थेत शिस्त आणि जबाबदारी ठेवण्यासाठी उपयुक्त ठरते.
लागू कालावधी
राज्य मंत्रिमंडळाने घेतलेल्या महत्त्वपूर्ण निर्णयानुसार सुधारित पीक विमा योजना खरीप हंगाम 2025 पासून राबवली जाणार आहे, तसेच रब्बी हंगाम 2025-26 पर्यंतही ही योजना लागू राहणार आहे. ही सुधारित योजना केंद्र सरकारच्या मार्गदर्शक तत्वांनुसार आणि प्रधानमंत्री पीक विमा योजना (PMFBY) अंतर्गत असलेल्या नियमावलीच्या आधारेच कार्यान्वित केली जाईल. त्यामुळे योजनेची रचना, अटी, विमा हप्ता रचना आणि भरपाई प्रक्रिया राष्ट्रीय धोरणाच्या चौकटीत बसवली जाईल.
यामुळे राज्य आणि केंद्र शासन यामधील समन्वय वाढेल, तसेच शेतकऱ्यांना अधिक विश्वासार्ह आणि शासकीय नियमांनुसार चालणारी पारदर्शक सेवा मिळेल. योजनेच्या अंमलबजावणीसाठी जिल्हा आणि तालुका स्तरावर प्रशासकीय यंत्रणाही कार्यान्वित केली जाणार आहे.
Crop Insurance Scheme
सुधारित पीक विमा योजना 2025 ही शेतकऱ्यांच्या हितासाठी लागू करण्यात आलेली आहे, ज्यात मुख्यतः पारदर्शकता, न्याय्य भरपाई, आणि गैरव्यवहार रोखणे यावर भर दिला आहे. यामध्ये शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांच्या नुकसानीसाठी योग्य आणि न्याय्य भरपाई मिळवून देण्याची व्यवस्था केली आहे.
या योजनेचा पूर्ण फायदा शेतकऱ्यांना मिळवण्यासाठी, त्यांना तालुका कृषी कार्यालय येथे संपर्क साधून आवश्यक माहिती मिळवणे आणि ऑनलाइन अर्ज भरावा लागेल. यासाठी शेतकऱ्यांनी दिलेल्या वेळेत आवश्यक कागदपत्रे आणि माहिती सबमिट करणे महत्त्वाचे आहे.
यामुळे शेतकऱ्यांना विमा हप्त्याची वेळेवर प्रक्रिया होईल, आणि त्यांना योग्य भरपाई मिळवण्यासाठी मार्गदर्शन मिळेल. योजनेच्या अंमलबजावणीला शेतकऱ्यांनी सक्रियपणे सहभागी होणे आवश्यक आहे.
Crop Insurance Scheme अधिक माहितीसाठी pmfby.gov.in या अधिकृत वेबसाईटला भेट द्या.
आपल्याला ही माहिती उपयुक्त वाटली का? शेअर करा आणि इतर शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचवा.
Table of Contents