Mpox (formerly known as monkeypox): मंकीपॉक्स, पूर्वीपासूनच मंकीपॉक्स म्हणून ओळखला जाणारा, हा एक विषाणूजन्य रोग आहे, जो अलीकडच्या काही वर्षांत विविध प्रदेशांमध्ये नव्याने उद्रेक झाल्यामुळे खूपच चर्चेत आला आहे. हा रोग अनेक दशकांपासून जगामध्ये अस्तित्वात आहे, परंतु अलीकडच्या काही ठराविक देशामधील उद्रेकांनी लोकजागरूकता आणि प्रतिबंधात्मक उपायांची गरज अधोरेखित केली आहे.
या लेखात, मंकीपॉक्सची सविस्तर माहिती दिली आहे, ज्यात याची लक्षणे, प्रसार, निदान, उपचार आणि प्रतिबंधात्मक उपाय समाविष्ट आहेत. तसेच, मंकीपॉक्सचा सार्वजनिक आरोग्यावर होणारा प्रभाव कसा कमी करता येईल, याबद्दल हि माहिती दिली आहे, त्यासाठी हा लेख संपूर्ण वाचा आणि या रोगाचा आजच प्रतिबंधक उपाययोजना सुरु करा.
मंकीपॉक्स म्हणजे काय?
Mpox हा मंकीपॉक्स विषाणूमुळे होणारा रोग आहे, जो ऑर्थोपॉक्सव्हायरस वर्गात येतो. 1958 मध्ये संशोधनासाठी ठेवलेल्या माकडांमध्ये हा रोग प्रथम आढळला होता, म्हणूनच याचे नाव “मंकीपॉक्स” ठेवले गेले. तथापि, हा विषाणू प्रामुख्याने उंदरांमध्ये आणि इतर लहान प्राण्यांमध्ये आढळतो, विशेषतः मध्य आणि पश्चिम आफ्रिकेतील प्रदेशांमध्ये. माणसांमध्ये, मंकीपॉक्सची लक्षणे स्मॉलपॉक्ससारखीच असतात, परंतु ती तुलनेने सौम्य असतात.
मंकीपॉक्सचा प्रसार कसा होतो?
मंकीपॉक्सचा प्रसार कसा होतो हे समजून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, कारण त्याच्या प्रसाराला आळा घालणे सोपे होते. मंकीपॉक्सचा प्रसार प्राण्यांपासून माणसांमध्ये आणि माणसांपासून माणसांमध्ये विविध मार्गांनी होतो.
प्राण्यांपासून माणसांमध्ये प्रसार
Mpox हा प्रामुख्याने एक झूनोटिक रोग आहे, म्हणजे तो प्राण्यांमध्ये उत्पन्न होतो आणि तो माणसांमध्ये पसरतो. प्रामुख्याने उंदरांमध्ये आढळणारा हा विषाणू माणसांमध्ये खालील मार्गांनी प्रसारित होतो:
थेट संपर्क: माणसांमध्ये मंकीपॉक्सचा प्रसार संक्रमित प्राण्यांच्या रक्ताशी, शारीरिक द्रवांशी किंवा त्वचेच्या जखमांशी थेट संपर्क आल्याने होतो. ग्रामीण भागात जिथे लोक जंगली प्राण्यांची शिकार करतात किंवा त्यांना हाताळतात, तिथे हा प्रसार अधिक होतो.
संक्रमित मांसाचे सेवन: संक्रमित प्राण्यांचे अर्धवट शिजवलेले मांस खाल्ल्याने देखील मंकीपॉक्सचा प्रसार होऊ शकतो.
माणसांपासून माणसांमध्ये प्रसार
प्राण्यांपासून माणसांमध्ये झालेला प्रसार हा प्रारंभिक मार्ग असला तरी, मंकीपॉक्स माणसांपासून माणसांमध्ये देखील पसरू शकतो. माणसांपासून माणसांमध्ये प्रसार खालील मार्गांनी होतो:
थेट संपर्क: संक्रमित व्यक्तीच्या त्वचेच्या जखमांशी, चट्ट्यांशी किंवा शारीरिक द्रवांशी थेट संपर्क आल्यामुळे मंकीपॉक्सचा प्रसार जास्त प्रमाणात होतो.
श्वसन: मंकीपॉक्स, श्वसनच्या माध्यमातून प्रसारित होऊ शकतो, विशेषत: दीर्घकाळ समोरसमोर संपर्क आल्याने. किंवा घरामध्ये एकत्रित किंवा सार्वजनिक ठिकाणी एकत्र आल्याने कि जिथे व्यक्ती एकत्र असतात तिथे अधिक शक्यता असते.
संक्रमित वस्तू: Mpox विषाणू संक्रमित व्यक्तीच्या संपर्कात आलेल्या पृष्ठभागांवर आणि वस्त्रांवर, जसे की कपडे, बिछाने किंवा टॉवेल्स, अशा वस्तूंना हात लावल्यानंतर जखमेच्या माध्यमातून विषाणू शरीरात प्रवेश करू शकतो.
आईपासून बालकापर्यंत प्रसार: गर्भवती स्त्रिया संक्रमित असल्यास, आपल्या गर्भाद्वारे प्लासेंटा द्वारे हा विषाणू संक्रमित करू शकतात. हा प्रसार जन्मजात मंकीपॉक्सला कारणीभूत ठरू शकतो, ज्यामुळे नवजात शिशूसाठी गंभीर अडचण होऊ शकते.
मंकीपॉक्सची लक्षणे
मंकीपॉक्सची लक्षणे स्मॉलपॉक्ससारखीच असतात, परंतु ती तुलनेने सौम्य असतात. रोगाचे लक्षणे ओळखणे आणि त्याचे निदान करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
ऊष्मायन कालावधी
मंकीपॉक्सचा ऊष्मायन कालावधी साधारणतः 6 ते 13 दिवसांचा असतो, परंतु तो 5 ते 21 दिवसांपर्यंत लांबला जाऊ शकतो. या कालावधीत, विषाणू शरीरात उपस्थित असतो, परंतु संक्रमित व्यक्तीमध्ये अद्याप लक्षणे दिसून येत नाहीत.
सुरुवातीची लक्षणे
मंकीपॉक्सची सुरुवातीची लक्षणे अस्पष्ट असू शकतात आणि ती इतर विषाणूजन्य संक्रमणांसारखीच असू शकतात. सुरुवातीची लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- ताप: मंकीपॉक्सचे पहिले लक्षण म्हणजे अचानक ताप येणे. हा ताप जास्त असू शकतो आणि यासोबत थंडी देखील येऊ शकते.
- डोकेदुखी: Mpox सुरुवातीच्या अवस्थेत तीव्र डोकेदुखी होणे सामान्य आहे.
- स्नायू आणि पाठीचा त्रास: सामान्यीकृत स्नायू वेदना आणि पाठीचा त्रास हे सामान्य लक्षणे आहेत जे अस्वस्थता निर्माण करू शकतात.
- लिम्फ नोड्सची सूज: मंकीपॉक्सचे एक खास लक्षण म्हणजे लिम्फ नोड्सची सूज (लिंफॅडेनोपॅथी). ही सूज गळा, बगल किंवा जांघात होते आणि ती स्मॉलपॉक्समध्ये सहसा दिसत नाही.
- थकवा: संक्रमित व्यक्ती अत्यधिक थकवा आणि एकंदरीत अस्वस्थता अनुभवू लागतो.
पुरळाची उगम
मंकीपॉक्सचे सर्वात ठळक लक्षण म्हणजे ताप आल्यानंतर 1 ते 3 दिवसांनी होणारा पुरळ. पुरळात खालील टप्पे दिसतात:
- मॅक्युल्स: पुरळ फ्लॅट, रंग बदललेल्या डागांच्या रूपात सुरू होते ज्याला मॅक्युल्स म्हणतात. हे सहसा चेहऱ्यावर, विशेषतः तोंडाभोवती दिसून येतात आणि नंतर ते शरीराच्या इतर भागांमध्ये पसरतात, ज्यात हातांच्या तळव्यांवर आणि पायांच्या तळव्यांवर देखील असतात.
- पॅप्युल्स: मॅक्युल्सचा विकास होऊन उठलेल्या घावांच्या रूपात होतो ज्याला पॅप्युल्स म्हणतात. हे दृढ असतात आणि त्यामध्ये खाज किंवा अस्वस्थता होऊ शकते.
- व्हेसिकल्स: पॅप्युल्स स्पष्ट द्रवाने भरतात आणि व्हेसिकल्स बनवतात. हे द्रव भरलेले फोडी दुखू शकतात आणि फोडून फुटण्याची शक्यता असते.
- पुस्तुल्स: Mpox जसजसा प्रगती करतो, तसतसे व्हेसिकल्स पुस्तुल्स बनवतात, ज्यामध्ये पू भरलेले असते. पुस्तुल्सची अवस्था पुरळाची सर्वात वेदनादायक अवस्था असते.
- खपल्या: अखेरीस, पुस्तुल्स सुकून खपल्या तयार होतात. या खपल्या शेवटी पडतात, ज्यामुळे काही वेळा चट्टे राहतात.
पुरळ सामान्यतः 2 ते 4 आठवडे टिकतात आणि संक्रमित व्यक्ती तोपर्यंत संसर्गजन्य राहतो, जोपर्यंत सर्व खपल्या पडत नाहीत आणि नवीन त्वचा तयार होत नाही.
Mpox निदान
मंकीपॉक्सचे निदान क्लिनिकल मूल्यांकन आणि प्रयोगशाळेच्या चाचण्यांच्या आधारे केले जाते. पुरळाच्या स्वरूपावरून रोगाचा संशय येतो, परंतु रिव्हर्स ट्रान्सक्रिप्शन पोलीमरेज चेन रिऍक्शन (RT-PCR) चाचणीद्वारे विषाणूच्या पुष्टी केली जाते.
उपचार
सध्या मंकीपॉक्ससाठी विशिष्ट अँटीव्हायरल उपचार उपलब्ध नाहीत, परंतु लक्षणात्मक उपचार पुरवले जातात. लक्षणांवर अवलंबून उपचार केले जातात:
- ताप आणि वेदना व्यवस्थापन: ताप आणि वेदनांचे व्यवस्थापन करण्यासाठी अँटीपीरेटीक आणि वेदनाशामक औषधे दिली जातात.
- त्वचेची काळजी: पुरळाची योग्य काळजी घेतली जाते जेणेकरून ते संक्रमण होण्याचा धोका कमी होतो. त्वचेवर कोमट पाण्याने स्वच्छ धुणे आणि वेदना कमी करण्यासाठी मलम वापरले जाऊ शकतात.
- द्रवांची पूर्तता: Mpox गंभीर प्रकरणांमध्ये, शरीरातील द्रवांची पूर्तता करण्यासाठी द्रवांचे प्रशासन केले जाते, विशेषत: जेव्हा उलट्या आणि अतिसारामुळे निर्जलीकरण होते.
प्रतिबंधात्मक उपाय
मंकीपॉक्सचा प्रसार थांबवण्यासाठी प्रतिबंधात्मक उपायांची अत्यंत गरज आहे. या उपायांमध्ये प्रामुख्याने आरोग्य शिक्षण, सुरक्षात्मक साधनांचा वापर, आणि लसीकरण यांचा समावेश होतो.
- लसीकरण: स्मॉलपॉक्स लसीने मंकीपॉक्सविरुद्ध काही प्रमाणात संरक्षण मिळते, कारण या दोन विषाणूंची जवळीक आहे. जोखमीच्या गटांमध्ये, विशेषत: आरोग्यसेवा कामगारांमध्ये लसीकरणाची शिफारस केली जाते.
- सुरक्षात्मक साधने: संक्रमित व्यक्तींच्या संपर्कात येताना योग्य वैयक्तिक सुरक्षात्मक साधनांचा (PPE) वापर करणे आवश्यक आहे.
- आरोग्य शिक्षण: मंकीपॉक्स विषयी जागरूकता पसरवणे, त्याच्या प्रसाराच्या मार्गांचा प्रचार करणे आणि प्रतिबंधात्मक उपाय शिकवणे हे सार्वजनिक आरोग्यासाठी आवश्यक आहे.
मंकीपॉक्सचा सार्वजनिक आरोग्यावर होणारा प्रभाव
Mpox चा उद्रेक केवळ आरोग्यसेवा व्यवस्थांवरच नव्हे तर सामाजिक आणि आर्थिक घटकांवर देखील परिणाम करू शकतो. अशा उद्रेकांमध्ये सार्वजनिक आरोग्याचे महत्त्व अधोरेखित होते आणि त्याचे नियंत्रण करण्यासाठी एकात्मिक आणि जागतिक दृष्टिकोनाची आवश्यकता असते.
- आर्थिक प्रभाव: मंकीपॉक्सचा उद्रेक झाल्यामुळे अर्थव्यवस्थेवर प्रभाव पडतो. संक्रमित लोकांची कमी उत्पादनक्षमता, आरोग्यसेवा व्यवस्थेवरचा अतिरिक्त भार आणि पर्यटनावरचा परिणाम यामुळे आर्थिक हानी होते.
- सामाजिक प्रभाव: उद्रेकांमुळे सामाजिक घबराट आणि विषाणू संक्रमित लोकांबद्दलचा तिरस्कार वाढतो. म्हणून, मंकीपॉक्स विषयी अचूक माहिती आणि सार्वजनिक आरोग्याच्या उपाययोजना शिकवणे अत्यंत आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
मंकीपॉक्स (Mpox) एक गंभीर विषाणूजन्य रोग आहे ज्यामुळे सार्वजनिक आरोग्य व्यवस्थांवर परिणाम होऊ शकतो. या रोगाविषयी जागरूकता, प्रतिबंधात्मक उपाय, आणि योग्य निदान आणि उपचार हे याच्या प्रसाराला आळा घालण्यासाठी अत्यंत आवश्यक आहेत. लसीकरण आणि आरोग्य शिक्षणाच्या माध्यमातून, आपण या रोगाचा प्रसार थांबवू शकतो आणि त्याच्या परिणामांना कमी करू शकतो. मंकीपॉक्सचा प्रभाव कमी करण्यासाठी जागतिक स्तरावर समन्वय साधण्याची गरज आहे, ज्यामुळे भविष्यातील उद्रेकांना आळा घालणे शक्य होईल. for more information click on https://www.who.int/news/
Table of Contents