Ayurvedic Health Tips: भारतीय आयुर्वेदामध्ये, परंपरा आणि संस्कृतीला साजेशे असे आहाराशी संबंधित अनेक मौल्यवान, महत्वाचे नियम सांगितले आहेत. अन्न हे केवळ पोट भरण्यासाठी नाही, तर आरोग्याच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण गोष्ट आहे. आयुर्वेदामध्ये विज्ञानाचा अंश आहे, याच्या मार्गदर्शनानुसार आपण नियम पाळल्यास, आपले आरोग्य सुधारू शकते. या लेखात आपण अशाच काही महत्वाच्या नियमांची माहिती घेणार आहोत, ज्यांमध्ये आपल्याला आरोग्यदायी जीवनाचा सुखद मार्ग दाखवला आहे.
‘अजीर्णे भोजनं विषम्’
“अजिर्णे भोजनम् विषम्” या वाक्याचा अर्थ असा आहे की, आधी घेतलेले अन्न पचले नसेल, तर त्यानंतर घेतलेले भोजन विषासारखे असते. म्हणजे पचनाची क्रिया पूर्ण झाल्याशिवाय, अन्न खाणे टाळावे. याचा मुख्य संदेश म्हणजे आपले पूर्वीचे भोजन पचल्याशिवाय नवीन भोजन घेणे टाळावे. कडक भूक लागल्याशिवाय खाणे टाळावे, कारण अपचन झाल्यास दुसरे अन्न पचत नाही आणि शरीरावर विषासारखा परिणाम होतो. Ayurvedic Health Tips
जेव्हा आपण अन्न खातो, त्यावेळी आपल्या शरीरात पचनक्रिया सुरु होते. त्याच वेळी, जर अन्न पूर्णपणे पचले नसेल आणि आपण पुन्हा खाणे सुरु केले, तर ते अपचनास कारणीभूत ठरते. अपचनामुळे गॅस्ट्रिक समस्या, अपचन आणि अ‍ॅसिडिटी निर्माण होऊ शकते. अन्न अपचन झाले असेल, तर त्यानंतरचे अन्न आपल्या शरीराला हानी पोहोचवू शकते. त्यामुळे चांगली भूक लागल्याशिवाय जेवण करू नये.
‘अर्धरोगहारी निद्रा’
“अर्धरोगहारी निद्रा” याचा अर्थ आहे की योग्य आणि पुरेशी झोप घेतल्याने अर्धे रोग दूर होतात. शरीराला विश्रांतीची अत्यंत गरज असते, झोप ही शरीराची स्वाभाविक उपचार प्रक्रिया आहे. झोपेअभावी शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती कमी होते आणि विविध रोगांची शक्यता वाढते. Ayurvedic Health Tips
पुरेशी झोप घेतल्याने मेंदूला आणि शरीराला आराम मिळतो, ज्या प्रक्रियेने शरीरातील ताण कमी होतो आणि रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते. योग्य प्रमाणात आणि गुणवत्तापूर्ण झोप घेतल्याने शरीरातील अर्धे रोग दूर होतात. निद्रा शरीराची सर्वात महत्त्वाची क्रिया आहे ज्यामध्ये शरीर आपला पुनर्वसन आणि पुनरुत्थान करत असते. अपुरी झोप घातक असू शकते आणि ती शरीरात विविध आजारांना जन्म देते. Ayurvedic Health Tips
मूढ़गढ़ाल्ली गढ़व्याली
“मूढ़गढ़ाल्ली गढ़व्याली” याचा अर्थ असा आहे की हिरवे मूग हे सर्व डाळींमध्ये सर्वोत्तम आहेत. आपल्या पूर्वजांच्या मते, मूग डाळीमध्ये असलेल्या पोषक घटकांमुळे रोगप्रतिबंधक शक्ती वाढते. आयुर्वेदानुसार, सर्व डाळींत हिरवे मुग हे सर्वोत्तम मानले जातात. हिरव्या मुगांमध्ये रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्याचे गुण असतात आणि ते इतर डाळींप्रमाणे दोषयुक्त नाहीत.
मुगांचे सेवन केल्याने शरीराला भरपूर पोषण मिळते, तसेच पचनक्रियाही सुधारते. मुगामध्ये असलेले प्रथिने, फायबर आणि विटामिन्स यामुळे शरीराला पोषण मिळते. मूग पचनसुलभ असल्याने अपचनास कारण होत नाही आणि त्याच्या सेवनाने पचनक्रिया सुधारते.
बागनास्थी संधानकारो रसोनहा
“बागनास्थी संधानकारो रसोनहा” म्हणजे लसूण खाण्यामुळे हाडे बळकट होतात. लसणाचे औषधी गुणधर्म असून, ते शरीरातील कॅल्शियम आणि हाडांशी संबंधित पोषण वाढवतात. लसूणमध्ये अल्लिसिन नावाचे घटक असते, जे हाडांचे आरोग्य सुधारण्यास मदत करते. तसेच, यातील सूक्ष्म पोषक घटक हाडांना बळकट करतात. लसणाचे सेवन हाडांसाठी अतिशय फायदेशीर आहे. लसणातील गुणधर्म हाडांना जोडण्यास मदत करतात. लसूण खाल्ल्याने हाडांचे मजबुतीकरण होते आणि शारीरिक ताकद वाढते.
अति सर्वत्र वर्जयेत
“अति सर्वत्र वर्जयेत” म्हणजे कशाचेही अति प्रमाणात सेवन करणे टाळावे. आपल्या पूर्वजांनी सांगितले आहे की अन्नाचे अति सेवन शरीरासाठी हानिकारक असते. त्यामुळे कोणत्याही पदार्थाचे सेवन मर्यादित करावे. अति प्रमाणात खाल्ल्यास, शरीराला ते पचवणे कठीण होते, ज्यामुळे वजन वाढणे, अपचन, तसेच इतर आरोग्यविषयक समस्या होऊ शकतात. Ayurvedic Health Tips
कोणत्याही गोष्टीचे अती प्रमाण हे शरीराला हानिकारक ठरते. कोणत्याही पदार्थाचे अति सेवन टाळावे. खाण्यापिण्याच्या सवयीमध्ये प्रमाणात राहणे आवश्यक आहे. आयुर्वेदानुसार, संतुलित आहार आणि जीवनशैलीच आरोग्याला टिकवून ठेवतात. आयुर्वेदानुसार, कोणतीही भाजी अशी नाही ज्यात औषधी गुणधर्म नाहीत. प्रत्येक भाजीमध्ये काही ना काही औषधी गुणधर्म असतात. त्यामुळे आपला आहार वैविध्यपूर्ण ठेवणे आणि विविध भाज्यांचा समावेश करणे आवश्यक आहे.
नास्थिमूलम अनौषधाम
“नास्थिमूलम अनौषधाम” म्हणजे औषधी गुणधर्म नसलेली भाजी अस्तित्वातच नाही. आपल्या पूर्वजांच्या मते, प्रत्येक भाजीमध्ये काही ना काही औषधी गुण असतात. प्रत्येक भाजीमध्ये विविध प्रकारचे पोषक घटक असतात, जसे की विटामिन्स, मिनरल्स, फायबर, जे शरीराला विविध रोगांपासून सुरक्षित ठेवण्यासाठी आवश्यक असतात. Ayurvedic Health Tips
आयुर्वेदानुसार, कोणतीही भाजी अशी नाही ज्यात औषधी गुणधर्म नाहीत. प्रत्येक भाजीमध्ये काही ना काही औषधी गुणधर्म असतात. त्यामुळे आपला आहार वैविध्यपूर्ण ठेवणे आणि विविध भाज्यांचा समावेश करणे आवश्यक आहे.
नां वैध्यः प्रभुरायुशाह
“नां वैध्यः प्रभुरायुशाह” म्हणजे कोणताही वैद्य आपले आयुष्य वाढवू शकत नाही. वैद्यांचे कार्य मर्यादित असते आणि ते आपल्या आयुष्याच्या मर्यादांना ओलांडू शकत नाहीत. शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य टिकवण्यासाठी प्रत्येक व्यक्तीने स्वतःच काळजी घेतली पाहिजे. वैद्य केवळ उपचार करू शकतात, परंतु आयुष्याची वाढ त्यांच्याद्वारे होऊ शकत नाही. आपल्या आयुष्याच्या कालमर्यादा ठरलेल्या असतात. त्यामुळे आयुर्वेद आपल्याला आयुष्य अधिक चांगले आणि निरोगी कसे ठेवता येईल, याकडे लक्ष देतो.
चिंता व्याधि प्रकाश्य
“चिंता व्याधि प्रकाश्य” म्हणजे चिंता आरोग्यासाठी हानिकारक असते. मानसिक तणाव आणि चिंता आपल्या शरीरात नकारात्मक परिणाम करतात, आरोग्याला हानी पोहोचवतात. चिंता आणि ताणामुळे रक्तदाब, हृदयविकार आणि इतर मानसिक समस्या होण्याची शक्यता वाढते. Ayurvedic Health Tips
योग्य मानसिक स्थिती हे चांगल्या आरोग्याचे रहस्य आहे. चिंता म्हणजे रोगांची जननी आहे. आयुर्वेदानुसार, चिंता टाळावी, योगसाधना आणि ध्यान यांसारख्या उपायांनी मानसिक शांतता प्राप्त करावी.
व्यायामच्छ शनैही शनैही
“व्यायामच्छ शनैही शनैही” म्हणजे व्यायाम करताना सावधगिरी बाळगावी. जोरात व्यायाम केल्याने ह्रदयावर ताण येतो आणि दीर्घकाळ हे करणे हानिकारक ठरू शकते. अति प्रमाणात जोरदार व्यायाम केल्याने ह्रदयाच्या क्रियेत समस्या येऊ शकतात. योग्य प्रमाणात व्यायाम केल्यास ते आरोग्यासाठी लाभदायक असते. म्हणून आयुर्वेद व्यायाम हळूहळू वाढवण्याचा सल्ला देतो
अजावथ चर्वनाम कुर्यात
“अजावथ चर्वनाम कुर्यात” म्हणजे अन्न चावून खावे. आयुर्वेदात सांगितले आहे की, अगदी शेळी सारखे, म्हणजेच अन्न भरपूर वेळा चावावे. यामुळे लाळ तयार होते, जी पचनासाठी उपयुक्त ठरते. अन्न चांगले चावून खाल्ल्याने लाळेच्या सहाय्याने पचनक्रिया सुधारते. लाळेमध्ये पचनसाठी आवश्यक असलेल्या एंझाइम्सचा समावेश असतो, जे अन्न पचवण्यास मदत करतात.
स्नानम नामा मानहप्रसाधनकरम धुस्वप्न विध्वसनम
“स्नानम नामा मानहप्रसाधनकरम धुस्वप्न विध्वसनम” म्हणजे आंघोळ केल्याने शारीरिक आणि मानसिक ताजेतवानेपणा येतो. नैराश्य निघून जाते आणि शरीर उत्साही बनते. स्नान केल्याने शरीरातील रक्ताभिसरण सुधारते, मनःस्थिती सुधारते, आणि ताजेतवाने वाटते. आंघोळ केल्याने शरीरात नवचैतन्य निर्माण होते. आंघोळ ही केवळ शारीरिक स्वच्छता नाही, तर मानसिक आणि भावनिक स्थैर्य देखील प्रदान करते. नैराश्य, उदासीनता आणि थकवा आंघोळ केल्यानंतर निघून जातात.
ना स्नानम आचारेठ भुक्थवा
“ना स्नानम आचारेठ भुक्थवा” म्हणजे भोजन केल्यानंतर कधीच स्नान करू नये. पचनक्रियेला नुकसान होते. भोजनानंतर स्नान केल्यास शरीराच्या उष्णतेत अचानक बदल होतो, ज्यामुळे पचनक्रिया अडचणीत येते. भोजन केल्यानंतर लगेच स्नान करणे शरीराच्या पचनक्रियेला हानी पोहोचवते. त्यामुळे कधीही जेवणानंतर लगेच स्नान करू नये. Ayurvedic Health Tips
नास्थि मेघासमाम थोयम
“नास्थि मेघासमाम थोयम” म्हणजे पावसाचे पाणी हे सर्वात शुद्ध असते. ते इतर कोणत्याही पाण्यापेक्षा पावसाचे पाणी हे सर्वात शुद्ध पाणी मानले जाते, कारण ते निसर्गातून येते. परंतु आजच्या प्रदूषित वातावरणात याचा विचार काळजीपूर्वक करावा लागतो. आयुर्वेदात पावसाच्या पाण्याचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे. पावसाचे पाणी शुद्ध आणि आरोग्यवर्धक असते.
अजीर्णे भेषजम वारी
“अजीर्णे भेषजम वारी” म्हणजे अपचन झाल्यास, कोणत्याही औषधाऐवजी फक्त पाणी भरपूर प्यावे. यामुळे पचन सुधारते. पाणी पिल्याने पचनक्रिया सुधारते. पाण्यामुळे अन्नाचे हळूहळू पचन होते आणि अपचन दूर होते. अपचन झाल्यास भरपूर पाणी पिण्याने चांगला फरक पडतो. पाणी पचनक्रियेला मदत करते आणि शरीरातील विषारी घटक बाहेर टाकण्यास सहाय्यक ठरते.
सर्वत्र नूथनाम सस्थाम सेवकाने पुर्रथनम
“सर्वत्र नूथनाम सस्थाम सेवकाने पुर्रथनम” म्हणजे नेहमी ताजे अन्न घ्यावे. जुन्या अन्नाचे सेवन हानिकारक असते. ताज्या अन्नामुळे शरीराला आवश्यक पोषक घटक मिळतात. शिळे अन्न खाल्ल्यास, त्यातील पोषण तत्व कमी होते. आयुर्वेदानुसार ताज्या आहाराचे सेवन करणे आवश्यक आहे. शिळे आणि खराब अन्नपदार्थ टाळावेत. ताजे अन्न हे अधिक पौष्टिक आणि चांगल्या गुणांचे असते.
नित्यम् सर्वा रास्सभ्याश
“नित्यम् सर्वा रास्सभ्याश” म्हणजे भोजनात सर्व रस असावेत, आपल्या जेवणात विविध चवींचा समावेश असावा – गोड, तिखट, कडू, आंबट आणि तुरट. हे संतुलित आहाराचे प्रतीक आहे. सर्व प्रकारचे स्वाद असलेले अन्न शरीराला आवश्यक पोषण पुरवते आणि त्याच्या आवश्यकतांची पूर्तता करते. यामुळे आहाराचे पोषणमूल्य वाढते आणि शरीरातील आवश्यक घटकांचा समतोल राखला जातो.
जटाराम पूरायेधरधाम अन्नाहि
“जटाराम पूरायेधरधाम अन्नाहि” म्हणजे पोटात अर्धे अन्न घन असावे, पाव अन्न द्रव असावे आणि उरलेले पाव रिकामे ठेवावे. यामुळे पचनक्रिया सुरळीत होते. जास्त खाणे आणि पूर्ण पोट भरल्याने पचनक्रियेवर विपरीत परिणाम होतो. अशा प्रकारे अन्न घेतल्यास शरीराला आवश्यक असलेले पोषण आणि पचन सुधारते. आपल्या पोटात अन्नाचे संतुलन आवश्यक आहे. यामुळे पचनक्रिया व्यवस्थित राहते आणि शरीरातील उर्जा संतुलित होते. Ayurvedic Health Tips
Ayurvedic Health Tips निष्कर्ष:
आयुर्वेदात Ayurvedic Health Tips वर्णिलेल्या या नियमांचे पालन केल्यास आपले शारीरिक व मानसिक आरोग्य सुधारते. दैनंदिन जीवनातील सवयींमध्ये काही बदल करून आपण निरोगी जीवन जगू शकतो. आयुर्वेद आपल्याला केवळ शारीरिक स्वास्थ्यच नव्हे, तर मानसिक शांतीसुद्धा प्राप्त करण्याचे मार्गदर्शन करते. वरील सर्व म्हणी आपल्या पूर्वजांनी सांगितलेल्या आहेत आणि आजच्या काळातही त्यांचे महत्त्व आहे. यांचा नियमितपणे अवलंब केल्यास आपण निरोगी जीवनशैली मिळवू शकतो.