Gratuity Rules in India: फेब्रुवारी 2025 च्या महिन्यात सादर होणाऱ्या केंद्रीय अर्थसंकल्पाच्या पार्श्वभूमीवर केंद्र सरकार एक महत्त्वपूर्ण निर्णय घेण्याच्या तयारीत आहे, ज्याचा थेट फायदा देशातील सरकारी कर्मचारी वर्गाला होऊ शकतो. यावेळी ग्रेच्युटी (Gratuity) गणनेच्या पद्धतीत सुधारणा करण्याचा विचार सुरू असून, त्यामुळे लाखो कर्मचाऱ्यांना निवृत्तीवेळी किंवा किमान पाच वर्षांची सेवा पूर्ण केल्यानंतर अधिक आर्थिक लाभ मिळण्याची शक्यता आहे.
सेंट्रल ट्रेड युनियन्सनी नुकतीच केंद्रीय अर्थमंत्री निर्मला सीतारमण यांच्याशी बैठक घेऊन महत्त्वाचे मुद्दे मांडले आहेत, आणि त्यात ग्रेच्युटीच्या सध्याच्या नियमांमध्ये सुधारणा करण्याची स्पष्ट मागणी करण्यात आली आहे. जर ही सुधारणा मान्य झाली, तर कर्मचारी वर्गासाठी ही एक ऐतिहासिक घोषणा ठरू शकते.
ग्रेच्युटी म्हणजे काय?
ग्रेच्युटी (Gratuity) हा एक प्रकारचा आर्थिक लाभ आहे, जो कर्मचार्यांना त्यांच्या दीर्घकालीन सेवेच्या बदल्यात दिला जातो. साधारणत: हा लाभ कर्मचारी रिटायर झाल्यानंतरव, कंपनीतून किंवा शासनाकडून, पाच वर्षे किंवा त्यापेक्षा जास्त काळ काम केल्यानंतर दिला जातो. हा एक प्रकारचा आर्थिक लाभ आहे, जो त्या कर्मचाऱ्याने, कंपनीला दिलेल्या सेवेचा आदर म्हणून, कंपनीकडून दिला जातो.
ग्रेच्युटी मिळवण्यासाठी कर्मचाऱ्याने किमान 5 वर्षांची सेवा पूर्ण करणे आवश्यक आहे. कंपन्या विविध प्रकारे ग्रेच्युटी देऊ शकतात, परंतु सामान्यतः, हा लाभ एकाच वेळी दिला जातो. यामध्ये कर्मचारी जेव्हा कंपनी सोडतो, रिटायर होतो किंवा अन्य काही परिस्थितीत त्याला, त्याच्या सेवेचा आर्थिक लाभ मिळतो.
ग्रेच्युटी कॅल्क्युलेशनचे नियम
ग्रेच्युटी कॅल्क्युलेशन करण्याचा एक ठराविक फॉर्म्युला आहे, ज्यावरून एकूण रक्कम काढली जाते. सध्या, या रक्कमेची गणना पुढीलप्रमाणे केली जाते: Gratuity Rules in India
ग्रेच्युटी = (15 x अंतिम महिना सॅलरी x सेवा वर्षांची संख्या) / 26 इथे,
- 15: ही संख्या अंतिम महिन्याच्या सॅलरीच्या 15 दिवसांच्या वेतनाचा निर्देश आहे.
- शेवटच्या महिन्यातील सॅलरी: कर्मचाऱ्याच्या शेवटच्या महिन्यातील बेसिक सॅलरी आणि महागाई भत्त्याचा समावेश असतो.
- सेवा वर्षांची संख्या: कर्मचारी किती वर्षे कंपनीत कार्यरत होता ते.
- 26: हा घटक महत्त्वपूर्ण आहे कारण 30 दिवसांतील 4 रविवार वगळून 26 कार्यदिवसांचा समावेश केला जातो.
अर्थात, तुमच्या अंतिम महिन्याच्या वेतनाच्या 15 दिवसांच्या आधारावर आणि तुमच्या सेवेच्या वर्षाच्या संख्येवर आधारित ग्रेच्युटीची रक्कम गणली जाते.
सेंट्रल ट्रेड यूनियन्सने केलेल्या प्रस्तावांची मागणी
सेंट्रल ट्रेड यूनियन्सने 2025 च्या केंद्रीय बजेटसाठी काही महत्वाच्या मागण्या मांडल्या आहेत, ज्यामुळे कामकाजी लोकांना जास्त ग्रेच्युटी मिळवण्याची संधी मिळू शकेल. ट्रेड युनियन्सने त्यांच्याकडून काही बदलांची मागणी केली आहे, ज्यामध्ये मुख्य बदल पुढीलप्रमाणे आहेत: Gratuity Rules in India
- सॅलरीचे 15 दिवसांचे वेतन वाढवून 1 महिना वेतन करणे: सध्या, ग्रेच्युटी कॅल्क्युलेशन मध्ये अंतिम महिन्याच्या सॅलरीवर 15 दिवसांचे वेतन घेतले जाते. पण, ट्रेड युनियन्सचा प्रस्ताव आहे की 15 दिवसांच्या वेतनाऐवजी ते 1 महिना वेतन असावे, ज्यामुळे कर्मचार्यांना जास्त ग्रेच्युटी मिळू शकेल.
- 20 लाख रुपये पर्यंतची ग्रेच्युटी लिमिट हटवणे: सध्या, सरकारने ग्रेच्युटीच्या पेमेंटसाठी 20 लाख रुपये पर्यंतची मर्यादा निश्चित केली आहे, ज्यावर कर लागू होत नाही. याच्या शिवाय अधिक मोठ्या रकमेवर कर्मचार्यांना कर लागू होतो. ट्रेड युनियन्सने या मर्यादा काढून टाकण्याच्या मागणी केली आहे,यामुळे जास्त रक्कम ग्रेच्युटी म्हणून मिळू शकेल.
- ग्रेच्युटी पेमेंट : ग्रेच्युटी पेमेंट योजनेच्या दृष्टीने एक, इतर सुविधा प्रदान करण्याची मागणी केली आहे, ज्यामुळे कर्मचार्यांना त्यांच्या सेवेचे अधिक योग्य मूल्य मिळू शकेल.
ग्रेच्युटी मिळण्याची अटी
ग्रेच्युटी मिळवण्यासाठी कर्मचार्यांना काही विशिष्ट अटींची पूर्तता करावी लागते. त्या अटी पुढीलप्रमाणे आहेत: Gratuity Rules in India
- कमीत कमी 5 वर्षांची सेवा: तुम्हाला ग्रेच्युटी मिळवण्यासाठी 5 वर्षांची अथवा त्यापेक्षा जास्त काळ सेवा आवश्यक आहे.
- सेवानिवृत्ती: रिटायर होणाऱ्या कर्मचार्यांना ग्रेच्युटी मिळते.
- कंपनी सोडल्यावर रिजाईन देणे: कर्मचाऱ्याने 5 वर्षे कंपनीत काम करून रिजाईन दिले, तर त्याला त्याच्या सेवेची ग्रेच्युटी मिळू शकते.
- मृत्यू किंवा विकलांगता: कर्मचाऱ्याचा मृत्यू किंवा विकलांगता झाल्यास, त्या कर्मचाऱ्याच्या कुटुंबाला ग्रेच्युटी दिली जाते.
ग्रेच्युटीचे लाभ
ग्रेच्युटीच्या फायद्यांमध्ये अनेक गोष्टी आहेत. यामध्ये:
- आर्थिक सुरक्षा: ग्रेच्युटी, कर्मचार्यांना त्यांच्या सेवेच्या बदल्यात दिली जाते, जे त्यांना रिटायरमेंट वेळी एक मोठा आर्थिक सुरक्षा देते.
- टॅक्स फ्री: सध्या 20 लाख रुपयांपर्यंतची ग्रेच्युटी टॅक्स फ्री आहे, जो कर्मचार्यांसाठी एक महत्त्वाचा फायदा आहे.
- लोन घेण्याची सुविधा: तुम्ही जसे एफडीवर लोन घेऊ शकता, तसेच रिटायरमेंट दरम्यान तुम्हाला पैशांची आवश्यकता असल्यास, तुम्ही ग्रेच्युटीवर सुद्धा लोन घेऊ शकता.
Gratuity Rules in India
ग्रेच्युटी ही एक महत्त्वाची आर्थिक सुरक्षा आहे, जी प्रत्येक कामकाजी व्यक्तीला त्याच्या सेवेच्या बदल्यात मिळते. सरकारने या संदर्भातील नियमांमध्ये सुधारणा केली, तर यामुळे कर्मचार्यांना अधिक फायदा होऊ शकतो. सेंट्रल ट्रेड यूनियन्सने सादर केलेल्या मागण्यांमुळे 2025 च्या बजेटमध्ये मोठे बदल होऊ शकतात. यामुळे भारतीय कर्मचार्यांना त्यांच्या दीर्घकालीन सेवेचे योग्य मूल्य मिळू शकेल आणि रिटायरमेंट वेळी त्यांना अधिक ग्रेच्युटी मिळू शकेल.
Gratuity Rules in India External Links: Labour Ministry Gratuity Rules, Budget 2025: Expectations
Table of Contents