Maharashtra agricultural land ceiling act 1961: महाराष्ट्रातील शेतकरी किंवा शेती क्षेत्रात गुंतवणूक करू इच्छिणारे नागरिक जमीन खरेदी करण्यापूर्वी एक अतिशय महत्त्वाचा कायदा लक्षात घेतला पाहिजे, महाराष्ट्र कृषी जमीन (धारण मर्यादा) अधिनियम, 1961. या कायद्याचे पालन न केल्यास सरकार आपली जमीन जप्त करू शकते.
आजच्या काळात अनेक जण विविध कारणांमुळे शेती जमीन खरेदी करत आहेत, मात्र कायद्याचे ज्ञान नसल्यामुळे भविष्यात त्यांना मोठ्या अडचणींचा सामना करावा लागू शकतो. या लेखात आपण या कायद्याची संपूर्ण माहिती, जमीन खरेदीच्या अटी, मर्यादा आणि आवश्यक कागदपत्रांची सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
काय आहे Land Ceiling Act, 1961?
महाराष्ट्र कृषी जमीन (धारण मर्यादा) अधिनियम, 1961 हा कायदा राज्यातील शेती जमीन समान आणि न्याय्य पद्धतीने विभागण्यासाठी लागू करण्यात आला आहे. या कायद्याअंतर्गत कोणतीही व्यक्ती किंवा कुटुंब किती शेती जमीन धारण करू शकते, यावर विशिष्ट मर्यादा घालण्यात आल्या आहेत. यामागील प्रमुख हेतू म्हणजे एकाच व्यक्तीकडे भरपूर जमीन एकवटू न देता ती इतर गरजू शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचवणे.
या कायद्यानुसार जर एखाद्या व्यक्तीने किंवा कुटुंबाने ठरवून दिलेल्या मर्यादेपेक्षा जास्त जमीन खरेदी केली, तर ती जमीन ‘अधिशेष’ म्हणून घोषित केली जाऊ शकते आणि सरकारकडून ती जप्त केली जाऊ शकते. त्यामुळे जमीन खरेदी करताना प्रत्येक व्यक्तीने या कायद्याचा अभ्यास करणे आवश्यक आहे.
महाराष्ट्रातील जमिनीच्या धारण मर्यादा काय आहेत?
जमिनीच्या धारण मर्यादा या जमिनीच्या प्रकारावर आणि सिंचनाच्या उपलब्धतेवर अवलंबून आहेत. खाली दिलेल्या प्रकारांनुसार धारण मर्यादा निश्चित करण्यात आल्या आहेत: Maharashtra agricultural land ceiling act 1961
- दोन पिकांसाठी सिंचित जमीन (Double Cropped Irrigated Land):
अशी जमीन सर्वाधिक उपजाऊ असते, त्यामुळे तिच्या धारण मर्यादा तुलनेत कमी आहेत. एका व्यक्ती किंवा कुटुंबासाठी जास्तीत जास्त 18 एकर इतकी जमीन धारण करता येते. - एक पिकासाठी सिंचित जमीन (Single Cropped Irrigated Land):
अशा जमिनीत वर्षातून एकच पीक घेतले जाते. अशा जमिनीची धारण मर्यादा 27 एकर आहे. - असिंचित जमीन (Unirrigated Land):
ज्या जमिनीत सिंचनाची सुविधा उपलब्ध नाही, ती असिंचित जमीन समजली जाते. अशा जमिनीची धारण मर्यादा 36 एकर इतकी आहे. - कोरडवाहू जमीन (Dry Land):
केवळ पावसाच्या पाण्यावर अवलंबून असणारी कोरडवाहू जमीन अधिक असुरक्षित मानली जाते. या जमिनीची धारण मर्यादा सर्वात जास्त म्हणजे 54 एकर आहे.
या Maharashtra agricultural land ceiling act 1961 मर्यादा वैयक्तिक किंवा कुटुंब स्तरावर लागू होतात. जर ही मर्यादा ओलांडली गेली, तर ती अतिरिक्त जमीन सरकारच्या ताब्यात जाऊ शकते.
कायद्याचे उल्लंघन केल्यास काय होऊ शकते?
जर कोणी व्यक्ती किंवा कुटुंब वरील मर्यादेपेक्षा अधिक शेती जमीन आपल्या ताब्यात घेतल्याचे आढळले, तर ती जमीन अधिशेष जमीन म्हणून घोषित केली जाऊ शकते. सरकार ती जमीन कायदेशीरपणे जप्त करू शकते आणि ती इतर भूमिहीन शेतकऱ्यांमध्ये वितरित केली जाऊ शकते. अशावेळी जमिनीसाठी गुंतवलेले पैसेही परत मिळण्याची शक्यता अत्यल्प असते.
हे लक्षात घ्या की एकाच कुटुंबातील सदस्य वेगवेगळ्या नावावर जमीन खरेदी करून मर्यादा टाळण्याचा प्रयत्न करतात, परंतु महसूल विभाग हे व्यवहार तपासून एकत्रित धारण क्षमता निश्चित करतो. त्यामुळे कोणतेही नियमभंग टाळणे हिताचे ठरते.
शेतजमीन खरेदी करण्यासाठी लागणाऱ्या अटी काय आहेत?
महाराष्ट्रात शेती जमीन खरेदी करताना खालील अटींचे पालन करणे बंधनकारक आहे: Maharashtra agricultural land ceiling act 1961
- खरेदीदार शेतकरी असावा:
महाराष्ट्र राज्यात शेती जमीन फक्त नोंदणीकृत शेतकरी खरेदी करू शकतो. जर एखादी व्यक्ती शेतकरी नसल्यास, तिला जमीन खरेदी करण्यासाठी जिल्हाधिकाऱ्याची परवानगी घेणे अनिवार्य आहे. - जमिनीचा वापर फक्त शेतीसाठी:
जमीन खरेदी केल्यानंतर ती जमीन केवळ शेतीच्या वापरासाठीच वापरणे आवश्यक आहे. जर इतर कारणांसाठी वापरायची असेल (जसे की बांधकाम, उद्योग), तर भूमी उपयोग बदलाची (NA) अधिकृत परवानगी घेणे आवश्यक आहे. - कागदपत्रांची पूर्तता आवश्यक:
जमीन खरेदी करताना काही महत्त्वाची कागदपत्रे तयार ठेवावी लागतात – 7/12 उतारा, फेरफार नोंद, जमीन नकाशा,
विक्री करारपत्र, वारसाचा दाखला (जर लागू असेल), महसूल भरलेले असल्याचे प्रमाणपत्र, याशिवाय खरी खातेदारीची नोंद असणे आवश्यक असते.
Maharashtra agricultural land ceiling act 1961
आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्र कृषी जमीन (धारण मर्यादा) अधिनियम 1961 अंतर्गत शेतजमीन खरेदी करताना आवश्यक असलेल्या अटी, मर्यादा व कायदेशीर जबाबदाऱ्या समजून घेतल्या. शेतजमीन म्हणजे केवळ मालमत्ता नसून ती आपल्या उपजीविकेचा आधार आहे. त्यामुळे तिच्या खरेदी-विक्री दरम्यान कोणताही कायद्याचा भंग होणार नाही, याची काळजी घेणे अत्यावश्यक आहे.
कायद्याचे उल्लंघन केल्यास केवळ जमीनच नाही तर भविष्यातील शेती योजनांचा लाभही मिळू शकणार नाही. त्यामुळे ज्या शेतकऱ्यांनी किंवा गुंतवणूकदारांनी जमीन खरेदीचा विचार केला आहे, त्यांनी प्रथम कायद्याची सविस्तर माहिती घेऊन योग्य सल्लागारांची मदत घेणे आवश्यक आहे.
तुम्ही शेतजमीन खरेदी करणार आहात का? खाली कमेंटमध्ये तुमचे प्रश्न विचारू शकता, आम्ही तुमची मदत करू!
Maharashtra agricultural land ceiling act 1961 External Links: Maharashtra Land Revenue Department.
Table of Contents