Mahatma Gandhi On Currency Note: भारत सरकारच्या RBI द्वारे, चलनात असणाऱ्या भारतीय नोटांवर, आज आपण महात्मा गांधींचं चित्र पाहतो, हे सर्वांसाठी अत्यंत परिचित आहे. परंतु हा फोटो आपल्या नोटांवर कधी आणि कसा आला, हे कदाचित आपल्याला माहिती नसेल. RBI चा भारतीय नोटांवर म. गांधीजींचं चित्र दाखवण्याचा निर्णय अगदी सहज आणि साधा न्हवता. भारतीय इतिहासातील एका अत्यंत महत्त्वाच्या वळणावर भारतीय रिजर्व बँकेने हा निर्णय घेतला होता. हा निर्णय भारतीय स्वातंत्र्य संग्राम आणि राष्ट्रपिता गांधीजींच्या विचारांचे महत्व प्रकट करणारा आहे. या लेखामध्ये या फोटो संदर्भात अधिक माहिती दिली आहे, त्यासाठी हा लेख संपूर्ण वाचा आणि इतरांना शेअर करा.
स्वतंत्रतेपूर्वी भारतीय नोटांवर कोण होते?
भारत ब्रिटिश साम्राज्याच्या छायेत असताना, भारतातील सर्व नोटांवर ब्रिटनच्या सम्राट किंग जॉर्ज पंचम यांची छायाचित्रे होती. ब्रिटिश राजाने भारतीय अर्थव्यवस्थेचा पूर्णत: ताबा घेतला होता आणि त्या कालखंडात भारतीय नोटांवर किंग जॉर्ज पंचमचे चित्र असणे हे अत्यंत सामान्य मानले जात होते. 15 ऑगस्ट 1947 रोजी भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, भारतीय समाजात आणि अर्थव्यवस्थेत अनेक बदल घडवून आणण्याची आवश्यकता होती. तरीही, स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर जोपर्यंत भारतीय संविधान तयार झाले नव्हते तोपर्यंत भारतीय नोटांवर किंग जॉर्ज पंचमचे चित्र काही काळासाठी वापरण्यात आले होते. Mahatma Gandhi On Currency Note

म. गांधींच्या आधी कोणते प्रस्ताव होते?
महात्मा गांधींच्या फोटो छापण्याचा विचार करण्याआधी, भारतीय नोटांवर बऱ्याच व्यक्तिमत्त्वांचे फोटो छापले जात होते. जवाहरलाल नेहरू, सुभाष चंद्र बोस, सरदार पटेल, देवी लक्ष्मी आणि भगवान गणेश यांसारखी व्यक्ति आणि देवता यांची चित्रे नोटांवर ठेवण्याचे प्रस्ताव भारतीय रिजर्व बँकेला मिळाले होते. या सगळ्यांमध्ये भारतीय समाजाच्या इतिहासातील मोठ्या व्यक्तिमत्त्वांचा समावेश होता, आणि त्या व्यक्तींच्या योगदानाचा सन्मान करण्याची इच्छा होती. तरीही, गांधीजींचे चित्रच सर्वाधिक सशक्त प्रतीक बनले, जे भारतीय एकतेचे आणि सामूहिक विचारांचे प्रतीक बनले.
म. गांधीजींचं चित्र भारतीय नोटांवर समाविष्ट का केले?
भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर एक प्रमुख विचारधारा अशी होती की भारतीय नोटांवर राष्ट्रपिता महात्मा गांधींचं चित्र असावे. गांधीजींच्या जीवनातील त्यांचे संघर्ष, अहिंसा आणि सत्याग्रहाचे तत्त्वज्ञान भारतीय समाजाच्या मुळाशी जोडले गेले होते. त्यामुळे, त्यांच्या विचारांचा आदर म्हणून त्यांचे चित्र भारतीय नोटांवर छापणे आवश्यक वाटत होते. परंतु याआधी भारतीय रिजर्व बँकेने अशोक स्तंभासारख्या ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक चिन्हांचा उपयोग नोटांवर केला. अशोक स्तंभावर आधारित 2, 3, 10 आणि 100 रुपयांच्या नोटांवर भारतीय सभ्यता आणि संस्कृतीचा आदर व्यक्त केला गेला.
महात्मा गांधींचं चित्र पहिल्यांदा कधी छापण्यात आलं?
महात्मा गांधींच्या 100 व्या जयंतीच्या निमित्ताने 1969 मध्ये पहिल्यांदा भारतीय नोटांवर गांधीजींचं चित्र छापलं गेलं. यामध्ये गांधीजींचे चित्र एका शांत व समाधानी व्यक्तिमत्त्वाच्या रूपात प्रदर्शित करण्यात आले. त्यांच्या मागे सेवाग्राम आश्रमाचे चित्र देखील होतं, जे गांधीजींच्या जीवनातील महत्त्वपूर्ण स्थळांपैकी एक होते. या छायाचित्राने गांधीजींच्या विचारांची महत्ता आणि त्यांचे शांततावादी तत्त्वज्ञान प्रतिमेच्या माध्यमातून व्यक्त केली. Mahatma Gandhi On Currency Note
‘गांधीजींच्या चित्राची निवड’ एक प्रेरणादायक निर्णय.
गांधीजींच्या चित्राची निवड भारतीय नोटांवर एक प्रेरणादायक निर्णय होता. त्यांच्या जीवनात त्यांनी जे शिकवले, त्या अहिंसा, सत्याग्रह, आणि समाजाची सेवा या तत्त्वज्ञानावर आधारित असलेली छायाचित्रे भारतीय समाजासाठी मार्गदर्शन करणारी ठरली. गांधीजींच्या विचारांचा प्रभाव अजूनही भारतीय समाजावर आहे आणि त्यांच्या छायाचित्रामुळे भारतीय समाजाच्या सर्व स्तरांना एकतेचा आणि सहकार्याचा संदेश दिला जातो. 1987 पासून भारतीय रिजर्व बँकेने नियमितपणे गांधीजींच्या चित्रांच्या नोटांची छपाई कायमस्वरूपी सुरू केली, ज्यामुळे त्यांच्या विचारांचा प्रचार आणि प्रसार अधिक प्रभावी झाला.
1950-60 च्या दरम्यान भारतीय नोटांवर काय छापलं होतं?
गांधीजींच्या चित्राच्या आगोदर, 1950 ते 1960 च्या दशकात भारतीय नोटांवर विविध प्रगती आणि सांस्कृतिक चिन्हांची छायाचित्रे होती. यामध्ये भारतीय प्रगतीचे विविध पैलू दर्शवणारी चित्रे समाविष्ट होती. उदाहरणार्थ, बाघ, हरीण, हीराकुंड डॅम, आर्यभट्ट सॅटेलाइट आणि बृहदेश्वर मंदिर यांसारख्या ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक स्थळांची चित्रे नोटांवर छापली गेली. या चित्रांचा उद्देश भारताच्या ऐतिहासिक वारशाचा आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीचा आदर करणे होता आणि म्हणूनच अजूनही अशा पद्धतीचे चिन्हे अजूनही नोटांवरती छापली जात आहेत.

गांधीजींच्या चित्राची पुनरावृत्ती 1987 मध्ये झाली, जेव्हा भारतीय रिजर्व बँकेने नियमितपणे त्यांच्या चित्रांच्या नोटांची छाप सुरू केली. गांधीजींच्या छायाचित्रांचा समावेश केवळ एक पारंपरिक निर्णय नव्हता, तर भारतीय समाजातील एकतेचा, ऐक्याचा आणि समृद्धीचा प्रतीक ठरला. भारतीय नोटांवर गांधीजींचं चित्र आजही भारतीय अर्थव्यवस्थेचं आणि संस्कृतीचं महत्व दर्शवते.
Mahatma Gandhi On Currency Note
महात्मा गांधींचं चित्र भारतीय नोटांवर ठेवण्याचा निर्णय, हा एक मोठा ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक टप्पा होता. गांधीजींच्या जीवनातील आदर्श आणि तत्त्वज्ञान आजही भारतीय समाजात जीवंत आहे. त्यांचे विचार, त्यांची शहाणपणाची शिकवण आणि त्यांनी दिलेले योगदान हे आजही आपल्या दैनंदिन जीवनात दिसते. भारतीय रिजर्व बँकेने त्यांचे चित्र भारतीय नोटांवर ठेवून भारताच्या एकतेला आणि शांततेला महत्त्व दिलं आहे. गांधीजींच्या विचारांचा प्रचार आणि प्रसार आजही समाजात सकारात्मक बदल घडवत आहे, आणि हीच त्यांचे खरी श्रद्धांजली आहे.
भारतीय नोटांवरील महात्मा गांधींचं चित्र हे एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक प्रतीक आहे. गांधीजींच्या विचारांनी भारतीय समाजाला दिशा दिली आणि त्यांचे चित्र आजही त्या विचारांची प्रतिष्ठा व्यक्त करत आहे. भारतीय रिजर्व बँकेने गांधीजींच्या चित्राची निवड करून भारतीय समाजाच्या विविधतेत एकता साधली आहे.
Mahatma Gandhi On Currency Note External Links: Reserve Bank of India
Table of Contents