Galmukt Dharan Galyukt Shivar Yojana: महाराष्ट्र हे दुष्काळग्रस्त राज्य म्हणून ओळखले जाते. येथे अनेक भागात पावसाळ्यात धरणात पाणी साठवले जाते, पण कालांतराने या धरणांमध्ये गाळ साचतो आणि त्यामुळे धरणाची साठवण क्षमता कमी होते. “गाळमुक्त धरण गाळयुक्त शिवार योजना” ही योजना राज्य सरकारने 2017 साली जलसंधारणासाठी सुरू केली आणि 2025 मध्ये त्याचे नवे अपडेट आले आहे. या योजनेचा प्रमुख उद्देश म्हणजे धरणातील साचलेला गाळ काढून तो शेतजमिनीत वापरणे. यामुळे जलसाठा क्षमता वाढते आणि शेतजमिनीत पोत सुधारतो.
गाळमुक्त धरण गाळयुक्त शिवार योजना चा उपक्रम फक्त पाणी साठवण मर्यादित न ठेवता, तो शेतजमिनीत सुपीकता वाढवणारा, पर्यावरणपूरक व शाश्वत शेतीला चालना देणारा उपक्रम म्हणून ओळखला जातो.
योजनेचे उद्दिष्ट: धरणे स्वच्छ, शेती समृद्ध
ही गाळमुक्त धरण गाळयुक्त शिवार योजना राबविण्यामागील मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे धरणामधील गाळ पूर्णतः काढून टाकणे आणि तो गाळ शेतजमिनीत नेऊन नैसर्गिक खत म्हणून वापरणे. हे केवळ पर्यावरणपूरकच नाही तर शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत फायदेशीर आहे. गाळामुळे मातीची जलधारण क्षमता, सेंद्रिय घटक व सूक्ष्म पोषणमूल्ये वाढतात.
यामुळे शेतजमीन अधिक सुपीक होते, पाणी चांगले साठवले जाते, पीक उत्पादनात वाढ होते आणि शेतीची गुणवत्ता टिकते. या योजनेत नाला खोलीकरण, नाल्यांची रुंदी वाढवणे, पाणलोट क्षेत्र विकास व स्थानिक पातळीवर जलसंधारणाचा जोर वाढवणे यासारखे घटकही समाविष्ट आहेत.
पात्रता निकष: कोण पात्र ठरतो?
ही Galmukt Dharan Galyukt Shivar Yojana योजना ग्रामीण भागातील सर्वसामान्य शेतकऱ्यांसाठी तयार करण्यात आली आहे. यामध्ये खालील शेतकरी प्राथमिक पात्र ठरतात:
- सीमांत शेतकरी – जे 1 हेक्टर किंवा त्याहून कमी जमीनधारक आहेत.
- लघु शेतकरी – जे 1 ते 2 हेक्टरपर्यंत जमीन असलेले आहेत.
- विधवा, अपंग शेतकरी, किंवा त्यांच्या कुटुंबातील शेतकरी सदस्य.
शासनाचा मुख्य उद्देश आहे की, आर्थिकदृष्ट्या दुर्बळ आणि अल्पभूधारक शेतकऱ्यांना या गाळमुक्त धरण गाळयुक्त शिवार योजना चा प्राधान्याने लाभ मिळावा.
आवश्यक कागदपत्रांची सविस्तर यादी
शेतकऱ्यांनी गाळमुक्त धरण गाळयुक्त शिवार योजना अंतर्गत अनुदान मिळवण्यासाठी खालील कागदपत्रे जमा करणे अनिवार्य आहे:
- 7/12 उतारा – शेतजमिनीचा अधिकृत दस्तऐवज.
- शेतकऱ्याचे आधार कार्ड – वैयक्तिक ओळखीचा पुरावा.
- बँक पासबुक झेरॉक्स – DBT प्रणालीअंतर्गत पैसे थेट खात्यात जमा होतात.
- सीमांत/लघु शेतकरी किंवा विधवा/अपंग असल्याचे प्रमाणपत्र.
वरील सर्व कागदपत्रे स्वयंप्रत व अधिकृत स्वाक्षरीसह अर्जासोबत जोडावी.
अर्ज प्रक्रिया: कसा करावा अर्ज?
या Galmukt Dharan Galyukt Shivar Yojana योजनेत अर्ज करण्यासाठी अगदी सोपी प्रक्रिया आखलेली आहे:
- शेतकऱ्यांनी ग्रामपंचायत कार्यालय किंवा कृषी सहाय्यकाकडे जाऊन योजना संदर्भातील माहिती घ्यावी.
- सर्व कागदपत्रांसह अर्ज भरून ग्रामपंचायतीकडे सादर करावा.
- ग्रामपंचायत किंवा संबंधित अधिकाऱ्यांमार्फत अर्जाची छाननी केली जाईल.
- पात्र अर्जदारांची यादी तयार करून ग्रामसभेत जाहीर केली जाते.
ही गाळमुक्त धरण गाळयुक्त शिवार योजना प्रक्रिया पारदर्शक असून कोणतीही दलाली किंवा भ्रष्टाचार यामध्ये शक्य नाही.
अनुदानाचा लाभ: किती मिळेल आर्थिक मदत?
या गाळमुक्त धरण गाळयुक्त शिवार योजना अंतर्गत शेतकऱ्यांना गाळ वाहतुकीसाठी आर्थिक सहाय्य दिले जाते. Galmukt Dharan Galyukt Shivar Yojana अनुदानाची सविस्तर माहिती पुढीलप्रमाणे आहे:
- प्रति घनमीटर गाळावर ₹35.75 अनुदान दिले जाते.
- अधिकतम 2.5 एकर शेतजमिनीपर्यंत, म्हणजे सुमारे ₹37,500 पर्यंत अनुदान मिळू शकते.
- पैसे थेट शेतकऱ्याच्या बँक खात्यात जमा केले जातात, त्यामुळे कोणताही मध्यस्थ नाही.
शासनाने यामध्ये समानता व पारदर्शकता राखत लाभ वितरणावर भर दिला आहे.
विशेष अटी व सूचना
- काढलेला गाळ केवळ शेतीसाठी वापरणे अनिवार्य आहे, तो इतर ठिकाणी नेणे किंवा विकणे बेकायदेशीर आहे.
- अनुदानासाठी अर्ज करताना संपूर्ण माहिती अचूक भरावी, अन्यथा अर्ज रद्द होऊ शकतो.
- शेतकऱ्यांनी स्वतःहून गाळ वाहतुकीचा खर्च केल्यानंतरच अनुदानासाठी अर्ज करावा.
- या योजनेचा लाभ दरवर्षी किंवा एका हंगामात फक्त एकदाच मिळतो.
योजना प्रभाव: पर्यावरण, शेती आणि उत्पन्नात वाढ
2025 मध्ये राज्यभरातून सुमारे 83 लाख घनमीटर गाळ काढण्यात आला, ज्याचा थेट फायदा हजारो शेतकऱ्यांना झाला. यामुळे अनेक शेतजमिनींमध्ये गाळ टाकल्याने पोत, पाण्याची धारण क्षमता आणि सेंद्रिय घटक वाढले.
या योजनेमुळे पीक उत्पादनात 20-25% वाढ झाली आहे. शेतकरी आता कमी खत वापरूनही अधिक उत्पादन घेत आहेत. पाण्याची बचत होत असून दुष्काळप्रवण भागांमध्येही पाणी टिकून राहत आहे.
या योजनेचा प्रभाव केवळ शेतीपुरता मर्यादित नसून, जलसंधारण, पर्यावरण संवर्धन आणि ग्रामीण विकास यातही महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे.
Galmukt Dharan Galyukt Shivar Yojana
“गाळमुक्त धरण, गाळयुक्त शिवार योजना 2025” ही योजना केवळ धरणे साफ करणे एवढ्यावर मर्यादित नाही. ती शेतकऱ्यांच्या उत्पादनक्षमता वाढवणारी, पर्यावरण पूरक, मातीच्या पोतास पोषक आणि ग्रामीण विकासास चालना देणारी योजना आहे.
शेतकऱ्यांनी योजनेचा लाभ घेऊन नैसर्गिक खताचा वापर वाढवावा, जलसंधारण मजबूत करावे आणि शेतीला शाश्वततेची दिशा द्यावी. ही योजना म्हणजे शासनाने शेतकऱ्यांच्या हितासाठी उचललेले एक प्रगतीचे पाऊल आहे.
Galmukt Dharan Galyukt Shivar Yojana उपयुक्त सरकारी लिंक्स: कृषी विभाग
Table of Contents