E Pik Vima Yojana: महाराष्ट्र शासनाने शेतकऱ्यांच्या हितासाठी आणि त्यांच्या शेती व्यवसायाला आर्थिक पाठबळ देण्यासाठी पीक विमा योजनेत अनेक महत्त्वपूर्ण सुधारणा केल्या आहेत. गेल्या काही वर्षांतील नैसर्गिक आपत्ती, अवकाळी पाऊस, कीड आणि रोग यामुळे झालेल्या पिकांच्या नुकसानीमुळे अनेक शेतकरी आर्थिक अडचणीत सापडले होते. ही समस्या लक्षात घेऊन सन २०२५-२६ या वर्षासाठी पीक विमा योजना नव्या स्वरूपात आणि अधिक प्रभावी नियमांसह लागू केली जाणार आहे.
या E Pik Vima Yojana योजनेत नवीन नियम, अटी, विमा हप्त्याचे दर, नुकसान भरपाईचे निकष, तसेच आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या आधारे नुकसान मूल्यांकन यासारख्या अनेक सुधारित सुविधा समाविष्ट करण्यात आल्या आहेत. यामुळे शेतकऱ्यांना अधिक पारदर्शक आणि विश्वासार्ह विमा संरक्षण मिळणार असून, शेतीतील जोखीम कमी होण्यास मदत होईल.
सुधारित पीक विमा योजनेची पार्श्वभूमी
सन २०२२ पासून राज्यात राबवण्यात येत असलेल्या पीक विमा योजनेचा सखोल आढावा घेतल्यानंतर, महाराष्ट्र शासनाने या योजनेत काही महत्त्वपूर्ण व मूलगामी सुधारणा करण्याचा निर्णय घेतला आहे. या सुधारणा शेतकऱ्यांच्या अधिकाधिक हितासाठी व विमा प्रक्रियेत पारदर्शकता आणण्यासाठी करण्यात येत आहेत. आता सन २०२५-२६ या वर्षासाठी ही योजना नव्या स्वरूपात म्हणजेच “उत्पादन आधारित मॉडेल” स्वरूपात लागू केली जाणार आहे, ज्यामध्ये शेतकऱ्याच्या प्रत्यक्ष उत्पादनावर आधारित नुकसान भरपाईचे मूल्यांकन होईल.
E Pik Vima Yojana यामध्ये केंद्र सरकारने सुचवलेल्या “Cup & Cap” (८०:११०) या आर्थिक मॉडेलचा अवलंब करण्यात येणार असून, त्यानुसार विमा कंपन्या आणि शासन यांच्यात नुकसान भरपाईची मर्यादा स्पष्ट केली जाईल. विशेष म्हणजे, ही सुधारित योजना फक्त एका वर्षासाठी – खरीप २०२५ आणि रब्बी २०२५-२६ हंगामासाठीच राबवली जाणार आहे. या कालावधीसाठी योग्य आणि पात्र विमा कंपन्यांची निवड करून, एक वर्षासाठी त्यांच्याकडे योजनेच्या अंमलबजावणीची जबाबदारी सोपवण्यात आली आहे. यामुळे शेतकऱ्यांना वेळेत सेवा मिळण्याची शक्यता वाढणार आहे.
योजनेची उद्दिष्टे
- नैसर्गिक आपत्ती, कीड, रोग इत्यादींमुळे होणारे नुकसान भरून काढणे.
- शेतकऱ्यांचे आर्थिक स्थैर्य टिकवून ठेवणे, विशेषतः नुकसानीच्या परिस्थितीत.
- नवीन तंत्रज्ञान, सुधारित बियाणं आणि आधुनिक पद्धती वापरण्यास प्रोत्साहन.
- कृषी कर्ज उपलब्धतेत सातत्य राखून, शेतीतील जोखीम कमी करणे.
- पिकांचे विविधीकरण आणि कृषी क्षेत्राचा गतिमान विकास साधणे.
योजनेची प्रमुख वैशिष्ट्ये
- ही E Pik Vima Yojana योजना फक्त अधिसूचित पिकांसाठी आणि अधिसूचित क्षेत्रातच लागू असेल.
- कर्जदार व बिगर कर्जदार शेतकऱ्यांना योजनेत सहभागी होण्याची संधी.
- भाडेपट्टीने शेती करणाऱ्या शेतकऱ्यांनी रजिस्टर्ड भाडेकरार पीक विमा पोर्टलवर अपलोड करणे आवश्यक.
- विमा हप्ता मर्यादा: खरीप हंगामासाठी: २%, रब्बी हंगामासाठी: १.५%, नगदी पिकांसाठी: ५%
- जोखिम दर: ७०% निश्चित करण्यात आला आहे.
- उंबरठा उत्पादनाचा हिशेब मागील ७ वर्षांतील सर्वाधिक उत्पादनाच्या ५ वर्षांच्या सरासरीवर आधारित असेल.
- विमा कंपन्यांची निवड १२ जिल्हा समूहासाठी करण्यात आली असून, ८०:११० Cup & Cap मॉडेलनुसार योजना राबवली जाणार आहे.
- जर विमा नुकसान भरपाई एकूण जमा विमा हप्त्याच्या ११०% पेक्षा जास्त झाली, तर उर्वरित रक्कम राज्य शासन उचलेल.
- जर भरपाईची रक्कम विमा हप्त्यापेक्षा कमी असेल, तर विमा कंपनी २०% स्वतःकडे ठेवून उर्वरित शासनाला परत करेल.
अर्जासाठी आवश्यक अटी
- शेतकऱ्यांकडे AGRISTACK Farmer ID असणे बंधनकारक.
- ई-पीक पाहणी पोर्टलवर पीक नोंदणी अनिवार्य.
- मृत शेतकऱ्यांच्या नावाने, किंवा अवैध मार्गाने विमा घेतल्यास, अर्ज रद्द केला जाईल.
जोखीम व नुकसान भरपाई बाबतीत महत्त्वाचे
या E Pik Vima Yojana योजनेअंतर्गत खरीप व रब्बी हंगामाच्या कालावधीत, पेरणीपासून ते कापणीपर्यंत, कोणतीही नैसर्गिक आपत्ती, कीड, रोग, किंवा अन्य विपरीत घटकांमुळे जर उत्पादनात घट झाली, तर “कापणीयोग्यता” तत्त्वावर आधारित नुकसान भरपाई देय राहील. ही भरपाई महसूल मंडळाच्या तपासणीनुसार दिली जाईल.
Cup & Cap मॉडेल म्हणजे काय?
E Pik Vima Yojana Cup & Cap मॉडेल (८०:११०) अंतर्गत विमा कंपन्या भरपाईचा ८०% ते ११०% पर्यंतचा भाग स्वतःच्या जबाबदारीवर भरतील. त्यानंतरची रक्कम राज्य शासन उचलणार आहे.
- Cup (80%): नुकसान कमी असेल, तर विमा कंपनी भरपाईचा फायदा घेते.
- Cap (110%): नुकसान जास्त झाले, तर ११०% पर्यंत विमा कंपनी जबाबदार, उर्वरित रक्कम शासन देईल.
E Pik Vima Yojana
शेतकऱ्यांसाठी पीक विमा योजना ही संकटाच्या काळात अत्यंत उपयुक्त ठरते. पण यामध्ये अंमलबजावणीत पारदर्शकता, वेळेत भरपाई आणि शेतकऱ्यांची अचूक नोंदणी हे घटक अत्यंत महत्त्वाचे असतात. नवीन सुधारित पीक विमा योजनेत हीच सुधारणा केल्यामुळे शेतकऱ्यांच्या आर्थिक सुरक्षेला अधिक बळ मिळणार आहे.
या योजनेचा लाभ घ्यायचा असल्यास, आपल्या AGRISTACK ID तयार करा, ई-पीक नोंदणी पूर्ण करा, आणि विमा हप्ता वेळेत भरा. शेवटी, ही योजना तुमच्या शेतीतील जोखीम कमी करून सुरक्षित भविष्य घडवण्याची एक संधी आहे.
E Pik Vima Yojana link: https://pmfby.gov.in/
Table of Contents