Bank Cheque Clearance Time: भारतीय रिझर्व्ह बँकेने (RBI) बँकिंग सेवा अधिक वेगवान आणि पारदर्शक करण्यासाठी मोठे पाऊल उचलले आहे. आजवर चेक क्लिअर होण्यासाठी किमान 1 ते 2 दिवस लागायचे, ज्यामुळे व्यवहारात उशीर व्हायचा आणि कधी कधी लोकांना मोठी अडचणही यायची. पण आता ही समस्या सुटणार आहे.
आरबीआयने अलीकडेच चेक क्लिअरन्सबाबत नवीन नियम लागू केले असून त्यानुसार तुमचा चेक आता फक्त एका दिवसात म्हणजेच त्याच दिवशी क्लिअर होणार आहे. या बदलामुळे बँकिंग क्षेत्रातील गती वाढणार असून ग्राहकांना त्यांच्या पैशांचा वापर करण्यासाठी जास्त वेळ थांबावे लागणार नाही.
बँकिंग क्षेत्रातील नवा बदल
जर तुम्ही चेकद्वारे पेमेंट करत असाल किंवा कोणाकडून पैसे स्वीकारत असाल, तर ही बातमी तुमच्यासाठी आनंदाची ठरेल. कारण, आता तुम्हाला चेक क्लिअर होण्यासाठी पूर्वीप्रमाणे 24 ते 48 तास वाट पाहावी लागणार नाही. आरबीआयने जाहीर केलेल्या नवीन नियमानुसार 4 ऑक्टोबर 2025 पासून तुम्ही बँकेत जमा केलेला चेक त्याच दिवशी क्लिअर होईल.
Bank Cheque Clearance Time याचा थेट फायदा म्हणजे तुमचे पैसे त्वरित खात्यात जमा होणार किंवा तुम्ही कोणाला चेक दिला असाल तर त्याच दिवशी तो क्लीअर होईल त्यामुळे व्यवहार अधिक सोपे व वेगवान होतील. हा बदल केवळ ग्राहकांसाठीच नाही तर बँकांसाठीही सोयीचा आहे, कारण त्यामुळे आर्थिक व्यवहारातील विलंब कमी होणार आहे. सध्या ही सुविधा आयसीआयसीआय बँकेने सुरू केली आहे आणि येत्या काळात इतर बँकाही हा नियम स्वीकारतील अशी शक्यता आहे.
काय आहे ही नवीन सुविधा?
आतापर्यंत चेक क्लिअर होण्याची जुनी प्रक्रिया थोडी वेळखाऊ होती. पहिल्या दिवशी बँकेत जमा झालेला चेक स्कॅन करून क्लिअरिंग हाऊसकडे पाठवला जायचा, तर दुसऱ्या दिवशी त्या चेकचे सेटलमेंट व्हायचे. त्यामुळे किमान दोन दिवसांचा वेळ लागत असे. मात्र, आता आरबीआयने ही प्रक्रिया अधिक गतिमान केली आहे.
नवीन नियमांनुसार, बँका दिवसभर आलेले चेक सतत स्कॅन करून त्वरित क्लिअरिंग हाऊसकडे पाठवतील. तिथून लगेच ते संबंधित बँकेला पाठवले जातील आणि अंतिम मंजुरी मिळाल्यानंतर तुमचा पैसा खात्यात जमा होईल. या प्रक्रियेत सातत्याने काम सुरू राहिल्यामुळे, आता ग्राहकांचा चेक त्याच दिवशी क्लिअर होण्याची सुविधा मिळणार आहे.
नवीन प्रणाली कशी काम करेल? (पहिला टप्पा)
सतत स्कॅनिंग आणि सादरीकरण: Bank Cheque Clearance Time
बँका आता चेक प्रक्रिया करण्यासाठी दिवसभर थांबणार नाहीत. सकाळी 10:00 वाजेपासून दुपारी 4:00 वाजेपर्यंत, येणारे सर्व चेक सतत स्कॅन करून त्यांची इलेक्ट्रॉनिक प्रत थेट क्लिअरिंग हाऊसकडे पाठवली जाईल. त्यामुळे चेक क्लिअर करण्याची जुनी पद्धत, जिथे बॅचप्रमाणे प्रक्रिया केली जात असे, त्याऐवजी आता सतत सुरू राहणारी गतीमान पद्धत वापरली जाणार आहे.
ड्रॉई बँकेची पुष्टी: Bank Cheque Clearance Time
ग्राहकाने दिलेला चेक ज्या बँकेवर काढलेला आहे (Drawee Bank), त्या बँकेला हा स्कॅन केलेला चेक लगेच प्राप्त होईल. त्यानंतर बँकेला संध्याकाळी 7:00 वाजेपर्यंत निर्णय घ्यावा लागेल की तो चेक मान्य करून पैसे द्यायचे की नाकारायचे. या प्रक्रियेमुळे चेक क्लिअरन्ससाठी लागणारा वेळ लक्षणीयरीत्या कमी होईल.
सेटलमेंट आणि रक्कम जमा: Bank Cheque Clearance Time
बँकांदरम्यान तासागणिक (hourly) सेटलमेंट केली जाईल. म्हणजे, एकदा बँकांनी पुष्टी दिल्यानंतर त्याच आधारावर त्वरित सेटलमेंट होईल. या सेटलमेंटनंतर जास्तीत जास्त एका तासाच्या आत संबंधित ग्राहकांच्या खात्यात पैसे जमा केले जातील. त्यामुळे व्यवहार अधिक वेगवान आणि पारदर्शक होणार आहेत.
पॉझिटिव्ह पे आणि त्याची गरज
ICICI बँकेने दिलेल्या माहितीनुसार, आता ₹50,000 रुपयांपेक्षा जास्त किमतीच्या चेकसाठी ‘पॉझिटिव्ह पे’ (Positive Pay) करणे अनिवार्य केले आहे. या प्रणालीमध्ये ग्राहकांनी चेकवरील मुख्य माहिती जसे की; खाते क्रमांक, चेक नंबर, पैसे घेणाऱ्याचे नाव, रक्कम आणि तारीख; बँकेला आधीच कळवावी लागते.
यामुळे बँक चेक क्लिअर करण्यापूर्वी त्या माहितीची पडताळणी करू शकते. परिणामी, फसवणूक किंवा चुकीचा व्यवहार होण्याची शक्यता लक्षणीयरीत्या कमी होते. जर तुम्ही ₹5 लाखांपेक्षा जास्त किमतीचा चेक दिला आणि पॉझिटिव्ह पे प्रक्रिया पूर्ण केली नाही, तर तुमचा चेक थेट नाकारला जाऊ शकतो.
त्याचप्रमाणे, अशा चेकवर कोणताही वाद निर्माण झाल्यास आरबीआयची सुरक्षा यंत्रणा लागू होणार नाही. त्यामुळे मोठ्या रकमेचे व्यवहार करताना पॉझिटिव्ह पेचा वापर करणे अत्यंत आवश्यक आहे.
चेक जमा करताना घ्यायची काळजी
नवीन नियमामुळे चेक क्लिअरन्सची प्रक्रिया जरी सोपी व जलद झाली असली, तरीही ग्राहकांनी काही गोष्टींची काळजी घेणे महत्त्वाचे आहे. सर्वप्रथम, चेकवर अंक आणि शब्दांत लिहिलेली रक्कम नेमकी जुळत असल्याची खात्री करा. कारण, जर यात फरक आढळला तर चेक नाकारला जाऊ शकतो.
दुसरे म्हणजे, (Bank Cheque Clearance Time) चेकची तारीख वैध असावी. खूप जुनी तारीख किंवा भविष्यातील तारीख लिहिल्यास चेक स्वीकारला जाणार नाही. तिसरे म्हणजे, चेकवर खाडाखोड किंवा कोणतेही बदल टाळा. अशा चुका आढळल्यास बँक तुमचा चेक प्रक्रिया करणार नाही. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, चेकवर केलेली सही तुमच्या बँक रेकॉर्डमधील सहीशी जुळली पाहिजे. कारण, सही वेगळी आढळल्यास व्यवहार रद्द होतो.
या नव्या नियमाचा फायदा कसा होईल?
आरबीआयच्या या निर्णयामुळे (Bank Cheque Clearance Time) सामान्य नागरिकांना तसेच व्यावसायिकांना मोठा फायदा होणार आहे. लहान व्यापारी, दुकानदार, व्यावसायिक आणि पगार घेणारे कर्मचारी; सर्वांना व्यवहारात वेग आणि सोय मिळणार आहे.
पूर्वी अनेक वेळा चेक उशिरा क्लिअर झाल्यामुळे लोकांना पैशांची अडचण यायची, पण आता ती समस्या संपुष्टात येईल. तसेच, डिजिटल बँकिंगसारखीच ही सुविधा बँकिंग सेवांना अधिक आधुनिक आणि वेगवान बनवणार आहे. या बदलामुळे ग्राहकांचा विश्वास बँकिंग व्यवस्थेवर आणखी वाढेल आणि फसवणुकीच्या घटना कमी होतील.
Bank Cheque Clearance Time
एकंदरीत, 4 ऑक्टोबर 2025 पासून लागू होणाऱ्या या नव्या नियमामुळे चेक क्लिअरन्सची प्रक्रिया अधिक सोयीस्कर आणि त्वरित होणार आहे. पॉझिटिव्ह पेच्या अनिवार्य वापरामुळे मोठ्या रकमेच्या व्यवहारात सुरक्षा वाढेल, तर सामान्य चेक व्यवहारात गती मिळेल.
ग्राहकांनी फक्त वेळेत चेक जमा करण्याची आणि योग्य माहिती भरण्याची काळजी घ्यावी लागेल. या नव्या नियमाचा फायदा घेऊन तुम्ही तुमचे आर्थिक व्यवहार अधिक जलद, सुरक्षित आणि विश्वासार्ह करू शकता.
Bank Cheque Clearance Time RBI Official Circular on Cheque Clearance: https://www.rbi.org.in
Table of Contents