Ganesh Chaturthi 2025: भारतामध्ये साजरे होणारे सण लोकांना एकत्र आणतात आणि सामाजिक एकोपा वृद्धिंगत करतात. त्यामध्ये गणेशोत्सव हा सर्वात लोकप्रिय व भव्यतेने साजरा होणारा उत्सव मानला जातो. गणेश चतुर्थी म्हणजेच गणेशोत्सव हा भगवान श्रीगणेशाच्या जन्माचा दिवस म्हणून हिंदू धर्मात अत्यंत महत्त्वाचा मानला जातो.
विघ्नहर्ता, बुद्धीचे अधिपती आणि समृद्धीचे देव म्हणून ओळखले जाणारे श्रीगणेश यांची स्थापना घराघरात व सार्वजनिक मंडळांत केली जाते. २०२५ मध्ये गणेश चतुर्थी बुधवार, २७ ऑगस्ट २०२५ रोजी साजरी होणार असून, विसर्जन ६ सप्टेंबर २०२५ रोजी होईल. या निमित्ताने चला जाणून घेऊया या उत्सवाची तारीख, पूजा मुहूर्त, महत्व आणि परंपरा अधिक सविस्तरपणे.
गणेश चतुर्थी 2025 ची तारीख आणि वेळा
हिंदू पंचांगानुसार भाद्रपद महिन्यातील शुक्ल पक्षाच्या चतुर्थीला गणेश चतुर्थी साजरी केली जाते. यावेळी मध्याह्न पूजा सर्वात शुभ मानली जाते कारण अशी धारणा आहे की याच वेळी श्रीगणेशाचा जन्म झाला होता. Ganesh Chaturthi 2025
- चतुर्थी तिथी सुरू होणार: सुरू: २६ ऑगस्ट २०२५, दुपारी १:५४
- गणेश चतुर्थी साजरी होईल: बुधवार, २७ ऑगस्ट २०२५
- मध्याह्न पूजा मुहूर्त: साधारणतः सकाळी ११:०६ ते १:४० वाजेपर्यंत, तसेच इतर स्त्रोतांनुसार ११:१२ ते १:४०
- गणेश विसर्जन (अनंत चतुर्दशी): विसर्जन शनिवार, ६ सप्टेंबर २०२५
- चंद्र दर्शन टाळायचं का?: २६ ऑगस्ट (१:५४ PM – ८:४३ PM) व २७ ऑगस्ट (९:१६ AM – ९:२० PM) दरम्यान चंद्र दर्शन केल्याने मिथ्या दोष, गैरसमज होऊ शकतात (पौराणिक कथा-आधारित विश्वास)
- ९ पारंपरिक भोग (भोजन): १) उकडीचे मोदक, २) पुरणपोळी, ३) मोतीचूर लाडू, ४) नारळ लाडू, ५) श्रीखंड, ६) पातोळी, ७) नारळाची बर्फी, ८) बेसन लाडू, ९) करंजी
- ६ शुभ योगांचा संयोग: ५ राशीं (मिथुन, कर्क, सिंह, कन्या, मकर) साठी विशेष; धनयोग, लक्ष्मी–नारायण योग, आदित्य योग, तसेच रवियोग, गजकेसरी योग आणि शुभ योग यांचा संगम
- २०२५ च्या विशेष योगांचा महत्त्व: या वर्षी गणेश चतुर्थीच्या दिवशी सहा शुभयोगांचा संगम आहे. या योगांचा मिथुन, कर्क, सिंह, कन्या व मकर राशीवर विशेष लाभ अपेक्षित
- पुणे महोत्सव: गणेशोत्सव (२७ ऑगस्ट ते ६ सप्टेंबर) दरम्यान पुण्यामध्ये ३७ वा पुणे महोत्सव, संगीत, नृत्य, रंगभूमी व विविध सांस्कृतिक उपक्रम
गणेश चतुर्थी पूजा विधी
गणेश चतुर्थीच्या दिवशी घरात किंवा मंडपात भगवान गणेशाची मूर्ती वेदीवर स्थापित करावी. मूर्तीच्या खाली लाल किंवा पिवळा स्वच्छ कपडा अंथरावा. नंतर गणेशमूर्तीला पंचामृत स्नान (दूध, दही, तूप, मध आणि साखर यांचे मिश्रण) घालावे. स्नानानंतर मूर्तीला नवे वस्त्र, फुले, हार आणि अलंकारांनी सजवावे. श्रीगणेशांना त्यांच्या आवडीचा नैवेद्य म्हणजेच मोदक आणि लाडू अर्पण करावे, कारण हे त्यांचे अत्यंत प्रिय प्रसाद मानले जातात.
गणपतीची मूर्ती कशी असावी?
गणपतीची मूर्ती शाडूच्या मातीपासून साकारलेली असावी. मूर्तीची उंची अधिकाधिक एक फूट ते दीड फूट उंच असावी. मूर्ती शास्त्रानुसार गणपतीची मूर्ती बनवलेली, पाटावर बसलेली, डाव्या सोंडेची आणि नैसर्गिक रंगांचा वापर करुन साकारलेली असावी.
गणेश मूर्तीची आसनावर स्थापना कशी करावी ?
गणेश मूर्तीच्या पूजेपूर्वी ज्या पाटावर मूर्तीची स्थापना करायची आहे, त्यावर तांदूळ ठेवल्यानंतर मूर्ती ठेवावी. आपापल्या प्रथेप्रमाणे थोडे तांदूळ किंवा तांदळाचा लहानसा ढीग करावा आणि त्यावर मूर्ती ठेवावी.
गणेश मूर्तीचे मुख कोणत्या दिशेला असावे?
गणेश मूर्तीचे मुख पश्चिम दिशेला असेल अशा पद्धतीने मूर्तीची स्थापना करावी. पूजा करताना आपले मुख पूर्व किंवा उत्तर दिशेलाच असेल, याची काळजी घ्यावी.
पूजा साहित्य Ganesh Chaturthi 2025
गणपती पूजेकरिता आवश्यक साहित्यामध्ये पुढील वस्तूंचा समावेश होतो :– गणेशाची मूर्ती किंवा चित्र, चौकी व लाल कपडा, अक्षत (तांदूळ), दूर्वा, फुले, धूप, दीप, कपूर, चंदन, सिंदूर व हळद, गंगाजल, पंचामृत, सुपारी, पानाची पाने, फळे, नारळ, कलश, जनेऊ, कलावा, लाडू व मोदक, तूपाचा दीपक
श्री गणेश पूजन करताना या गोष्टी लक्षात ठेवा
- पूजा करताना सर्व साहित्य पूजेच्या ठिकाणी आणून ठेवावे.
- पूजेला बसण्यापूर्वी घरातील वडीलधाऱ्या माणसांना नमस्कार करावा.
- गणपतीच्या मूर्तीचे पूर्व, पश्चिम किंवा उत्तर यापैकी एका दिशेकडे मुख करून ठेवावे.
- दरवाज्यावर आंब्याच्या पाच पानांच्या डहाळ्या बांधाव्या.
- पूजेच्या वेळेस स्वच्छ धोतर किंवा पीतांबर वगैरे सोवळे वस्त्र नेसावे. अन्य वस्त्र अंगावर घ्यावे.
- गणपतीला नीरांजन, उदबत्ती, कापूपर आरतीने ओवाळताना ती उजव्या हाताने खालून आपल्या डावीकडून वर आणि वरून उजवीकडून खालील बाजूने अशी गणपती मूर्तीवर प्रकाश पाडीत ओवाळावी.
- डाव्या हाताने घंटानाद करावा.
- प्रदक्षिणा करताना स्वतःभोवती उजवीकडून फिरावे. त्या वेळेस हात जोडलेले असावे. विड्याची पाने उताणी आणि डेख गणपतीकडे करून समोर ठेवावी. वर सुपारी ठेवावी.
- श्रीफळाची शेंडी गणपती मूर्तीकडे करून ठेवा. समई डाव्या बाजूस आणि तुपाचा दिवा (नीरांजन) उजव्या बाजूस ठेवावे.
- गणेश मूर्तीच्या डाव्या बाजूस शंख ठेवा. गणपती मूर्तीला अनामिकेने गंध लावावे.
- कुंकू, अक्षता उजव्या हाताची अनामिका, मधले बोट आणि अंगठा यांच्या चिमटीने वाहाव्यात.
- पूजा करताना गणपती मूर्तीवर दुर्वांनी किंचित पाणी शिंपडावे.
- दूर्वा आपल्याकडे अग्र करून गणपतीला वाहाव्यात.
- अभिषेक करताना गणपतीचे आवाहन करून सुपारीचा उपयोग करावा.
- प्राणप्रतिष्ठा, अंगपूजा ही फक्त गणेश चतुर्थीच्या दिवशीच करावी.
संकल्प व मंत्रोच्चार Ganesh Chaturthi 2025
पूजेची सुरुवात संकल्पाने केली जाते. संकल्प म्हणजे आपल्या मनातील इच्छा किंवा उद्दिष्ट भगवान गणेशासमोर मांडणे. श्रीगणेशांना आवाहन करण्यासाठी प्रामुख्याने “ॐ गं गणपतये नमः” किंवा “ॐ वक्रतुण्डाय हुं” या मंत्रांचा जप केला जातो. या मंत्रजपाने गणेश प्रसन्न होतात आणि भक्तांच्या सर्व मनोकामना पूर्ण करतात, असे मानले जाते.
नित्यपूजेसाठी मंत्र Ganesh Chaturthi 2025
दैनंदिन पूजेमध्येही गणेश व इतर देवतांचे काही महत्त्वाचे मंत्र म्हणता येतात –
- ॐ भूर्भुवः स्वः तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि धियो यो नः प्रचोदयात् (गायत्री मंत्र)
- ॐ नमः शिवाय
- ॐ नमो भगवते वासुदेवाय
- ॐ श्री गणेशाय नमः
याशिवाय, भक्त आपल्या श्रद्धेनुसार इतर देवी-देवतांचे विशेष मंत्रही जपू शकतात.
गणपती आरती
सुखकर्ता दुखहर्ता वार्ता विघ्नाची ।
नुरवी पूर्वी प्रेम कृपा जयाची ।
सर्वांगी सुंदर उटी शेंदुराची ।
कंठी झळके माळ मुक्ताफळाची ॥०१॥
जय देव जय देव जय मंगलमूर्ती ।
दर्शनमात्रे मनकामना पुरती ।
रत्नखचित फरा तूज गौरीकुमरा ।
चंदनाची उटी कुंकुमकेशरा ।
हिरे जडित मुकुट शोभतो बरा ।
रुणझुणती नुपुरे चरणी घागरिया ॥०२॥
लंबोदर पितांबर फनी वरवंदना ।
सरळ सोंड वक्रतुंड त्रिनयना ।
दास रामाचा वाट पाहे सदना ।
संकटी पावावे निर्वाणी रक्षावे सुरवंदना ।
जय देव जय देव जय मंगलमूर्ती ।
दर्शनमात्रे मनकामना पुरती ॥०३॥
घालीन लोटांगण वंदिन चरन ।
डोळ्यांनी पाहीं रुप तुझे ।
प्रेम आलिंगिन आनंदे पूजीं ।
भावे ओवालीन म्हणे नामा ।
त्वमेव माता पिता त्वमेव ।
त्वमेव बन्धुश्च सखा त्वमेव ।
त्वमेव विद्या द्रविणं त्वमेव ।
त्वमेव सर्वम मम देव देव ।
कयें वच मनसेन्द्रियैवा ।
बुद्धयात्मना व प्रकृतिस्वभावा ।
करोमि यद्यत सकलं परस्मै ।
नारायणायेति समर्पयामि ॥०१॥
श्रीगणेशांचे प्रिय मंत्र Ganesh Chaturthi 2025
गणपतीबाप्पांचे अनेक प्रिय मंत्र आहेत, परंतु विशेष लोकप्रिय दोन मंत्र पुढीलप्रमाणे आहेत:
- ॐ गं गणपतये नमः
हा अत्यंत सोपा व प्रभावी मंत्र आहे. याचा अर्थ – “हे गणपतीबाप्पा, मी आपल्याला नमस्कार करतो.” हा मंत्र जपल्याने मनाला शांती मिळते आणि सर्व कार्य निर्विघ्नपणे पार पडतात. - वक्रतुण्ड महाकाय सूर्यकोटि समप्रभ।
निर्विघ्नं कुरु मे देव सर्वकार्येषु सर्वदा॥
या स्तोत्रात गणेशांची महिमा वर्णन केली आहे. “हे विशाल शरीराचे, सूर्यकोटींप्रमाणे तेजस्वी गणेश बाप्पा, माझ्या सर्व कामांतून अडथळे दूर करा व माझे सर्व कार्य निर्विघ्न पार पडू द्या” अशी यात प्रार्थना आहे.
गणेश चतुर्थीचे धार्मिक महत्व
गणेश चतुर्थीला केवळ धार्मिकच नाही तर सांस्कृतिक आणि सामाजिक दृष्टिकोनातूनही मोठे महत्व आहे. श्रीगणेशाला “विघ्नहर्ता” म्हणजे अडथळे दूर करणारा देव मानले जाते. लोक कोणतेही नवीन काम, व्यवसाय किंवा शुभ कार्य सुरू करण्यापूर्वी प्रथम गणपतीची पूजा करतात. Ganesh Chaturthi 2025
- ज्ञान व बुद्धीचे देव: श्रीगणेश विद्यार्थ्यांसाठी व अभ्यासकांसाठी प्रेरणास्थान आहेत.
- समृद्धीचे प्रतीक: व्यवसायिक वर्ग व व्यापारी गणेशाची विशेष पूजा करतात.
- विघ्नहर्ता: जीवनातील संकटे, अडथळे व वाईट शक्ती दूर करण्याची श्रद्धा.
- कुटुंबातील एकता: गणपतीची पूजा घराघरात सर्व सदस्य एकत्र येऊन केली जाते.
गणेशोत्सवाची परंपरा
१. गणेशमूर्ती स्थापना (प्राणप्रतिष्ठा): उत्सवाची सुरुवात गणेश मूर्ती स्थापनेने केली जाते. घरोघरी लहान मूर्ती तर सार्वजनिक ठिकाणी भव्य पंडाल उभारले जातात. प्राणप्रतिष्ठा विधी करून मूर्तीमध्ये प्राणप्रतिष्ठा केली जाते.
२. पूजा व अर्पण: दररोज सकाळ-संध्याकाळ आरती केली जाते. नारळ, गूळ, दूर्वा, लाल फुले आणि २१ मोदकांचा नैवेद्य गणेशाला आवडतो म्हणून अर्पण केला जातो.
३. सांस्कृतिक कार्यक्रम: गणेशोत्सवात फक्त धार्मिक पूजा नव्हे तर समाजजागृतीचे कार्यक्रम, भजन, कीर्तन, नाटकं, नृत्य, दहीहंडी, डोल-ताशा वादन यांचा समावेश असतो.
४. गणेश विसर्जन: अनंत चतुर्दशीच्या दिवशी मोठ्या उत्साहात मिरवणुका काढल्या जातात. “गणपती बाप्पा मोरया, पुढच्या वर्षी लवकर या!” या गजरात मूर्तींचे विसर्जन जलाशयात केले जाते. हे विसर्जन म्हणजेच श्रीगणेशाला निरोप देऊन पुन्हा येण्याचे आमंत्रण.
गणेशोत्सवाचा ऐतिहासिक आणि सामाजिक संदर्भ
गणेशोत्सवाचा सार्वजनिक उत्सव म्हणून प्रारंभ लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळकांनी इ.स. १८९३ मध्ये केला. त्या काळात ब्रिटिश राजवटीमुळे मोठ्या सभा, मेळावे किंवा राजकीय एकत्रीकरणावर निर्बंध होते. मात्र धार्मिक उत्सवांवर बंदी नव्हती. याचा योग्य उपयोग करून टिळकांनी गणेशोत्सवाला सार्वजनिक रूप दिले.
या माध्यमातून लोक एकत्र जमू लागले, विचारांची देवाणघेवाण होऊ लागली आणि हळूहळू गणेशोत्सव स्वातंत्र्यलढ्यातील एक प्रभावी सामाजिक आंदोलन ठरला. पुढे या उत्सवातून राष्ट्रीय भावना जागृत झाल्या आणि समाजात ऐक्य, एकोपा व परस्पर साहाय्याची भावना वृद्धिंगत झाली.
आजही Ganesh Chaturthi 2025 गणेशोत्सव हा केवळ धार्मिक सण न राहता सामाजिक, सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक कार्यक्रमांच्या माध्यमातून लोकांना एकत्र आणणारा, समाजात बंधुभाव आणि एकात्मतेची शिकवण देणारा उत्सव म्हणून साजरा केला जातो
Ganesh Chaturthi 2025 मधील विशेष वैशिष्ट्ये
Ganesh Chaturthi 2025 मधील गणेशोत्सव हा तंत्रज्ञानाच्या युगात आधुनिकतेसह साजरा होणार असून यात परंपरा आणि नवनवीनता यांचा सुंदर संगम दिसून येईल. अनेक मोठी व लहान मंडळे भक्तांसाठी ऑनलाईन डिजिटल दर्शन आणि लाइव्ह स्ट्रीमिंग ची सुविधा उपलब्ध करून देतील, ज्यामुळे देशाबाहेरील भक्तांनाही बाप्पाचे दर्शन घेणे सोपे होईल.
पर्यावरणपूरक म्हणजेच इको-फ्रेंडली मूर्ती यांना प्रचंड मागणी असेल. शाडू मातीपासून, नैसर्गिक रंगांनी व बियाणे मिसळून बनविलेल्या मूर्तींचे आकर्षण वाढेल. पंडालांमध्ये सामाजिक, शैक्षणिक व पर्यावरणीय संदेशांवर आधारित सजावट पाहायला मिळेल, ज्यामुळे उत्सव केवळ धार्मिक नव्हे तर जनजागृतीचे केंद्र बनेल.
ग्रामीण भागात अजूनही पारंपरिक पद्धतीने म्हणजे ढोल-ताशांचा गजर, गावकऱ्यांचा एकत्र सहभाग आणि साध्या पण देखण्या सजावटीसह गणेशोत्सव साजरा केला जाईल. तर शहरी भागात आधुनिक रोषणाई, अत्याधुनिक साऊंड सिस्टिम्स, लेझर शो आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांच्या वैविध्यतेमुळे उत्सवाला विशेष रंगत येईल. महिला मंडळे व युवक मंडळांच्या पुढाकारामुळे सांस्कृतिक स्पर्धा, आरोग्य शिबिरे, स्वच्छता मोहिमा व रक्तदान शिबिरे यांसारखे उपक्रम मोठ्या प्रमाणावर राबवले जातील.
पर्यावरणपूरक गणेशोत्सव
गणेशोत्सव हा आपल्या संस्कृतीचा आणि श्रद्धेचा महत्त्वाचा भाग आहे. मात्र अलीकडच्या काही वर्षांत प्लास्टर ऑफ पॅरिसच्या (POP) मूर्तींमुळे नद्या, तलाव आणि समुद्राचे पाणी मोठ्या प्रमाणावर प्रदूषित होत असल्याचे समोर आले आहे. यामुळे जलीय जीवांना धोका निर्माण होतो तसेच पिण्याच्या पाण्याचाही प्रश्न गंभीर होतो. त्यामुळे Ganesh Chaturthi 2025 मध्येही पर्यावरणपूरक गणेशोत्सव साजरा करण्यावर विशेष भर दिला जात आहे.
यासाठी मातीच्या मूर्तींचा वापर, नैसर्गिक व हानिकारक नसलेल्या रंगांमध्ये सजावट, कृत्रिम टाक्यांमध्ये विसर्जनाची सोय, प्लास्टिकच्या सजावटींना पूर्णपणे बंदी आणि घरगुती उत्सवात साधेपणाला प्राधान्य दिले जात आहे. यामुळे केवळ पर्यावरणाचे रक्षण होणार नाही तर पुढील पिढ्यांना स्वच्छ आणि निरोगी निसर्ग देण्याचा संकल्पही आपण करू शकतो. अशा पद्धतीने गणेशोत्सवाचा आनंद घेताना “हरित उत्सव, स्वच्छ उत्सव” ही संकल्पना प्रत्यक्षात आणता येईल.
गणेशोत्सव का साजरा केला जातो?
गणेश चतुर्थी हा सण केवळ धार्मिक विधींमध्ये मर्यादित नाही, तर त्यामागे अनेक गहन व सांस्कृतिक अर्थ दडलेले आहेत. या दिवशी श्रीगणेशाचा जन्मोत्सव मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. विघ्नहर्ता म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या गणपती बाप्पाची पूजा करून जीवनातील संकटे, अडथळे आणि दुःख दूर व्हावीत अशी श्रद्धाळू भक्तांची भावना असते.
तसेच, बुद्धी, ज्ञान, समृद्धी आणि यशाचे वरदान लाभावे म्हणून लोक गणपतीचे स्मरण करतात. गणेशोत्सवातून समाजातील बंधुता, ऐक्य, प्रेम आणि सहकार्य यांचा संदेश दिला जातो. शिवाय हा सण लोकांना एकत्र आणून सामाजिक सौहार्द, संस्कृतीचे जतन आणि परंपरेचे संवर्धन करण्यास महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतो.
गणपती आणि त्यांचे प्रतीकात्मक महत्व
गणपती बाप्पाचे रूप हे केवळ आकर्षक नसून त्यामागे खोल तत्त्वज्ञान दडलेले आहे. Ganesh Chaturthi 2025
- हत्तीचे शिर : बुद्धिमत्ता, प्रज्ञा आणि विशाल स्मरणशक्तीचे प्रतीक. हत्तीप्रमाणे संयम, शांतता आणि दूरदृष्टी जीवनात ठेवावी असा संदेश यात आहे.
- मूषक वाहन : अगदी छोट्या जीवावरही विजय मिळवता येतो आणि कितीही लहान अडथळे असले तरी त्यांना मात करता येते, हे यावरून शिकायला मिळते. तसेच, अहंकारावर नियंत्रण ठेवण्याची शिकवणही यात दडलेली आहे.
- मोदक : परिश्रम, साधना आणि मेहनतीतून मिळणाऱ्या गोड यशाचे प्रतीक. हे आपल्याला सांगते की खरा आनंद हा श्रमांच्या फळातून मिळतो.
- चार हात : प्रत्येक हातातील वस्तूंचे वेगवेगळे अर्थ आहेत. आशीर्वादाचा हात भक्तांना शक्ती देतो, शस्त्र हे वाईटावर विजय मिळवण्याचे प्रतीक आहे, दोरी हे भक्तांना योग्य मार्गाशी बांधून ठेवण्याचे प्रतिक आहे, तर लाडू (मोदक) समृद्धी आणि आनंद दर्शवतो.
अशा प्रकारे गणेशाचे प्रत्येक अंग, प्रत्येक वस्तू आपल्याला जीवनातील मूल्ये आणि योग्य मार्ग दाखवणारे प्रतीक आहे.
Ganesh Chaturthi 2025
Ganesh Chaturthi 2025 हा भक्तांसाठी मोठा आध्यात्मिक आणि सांस्कृतिक उत्सव ठरणार आहे. बुधवार, २७ ऑगस्ट २०२५ रोजी गणेश चतुर्थी साजरी होईल आणि ६ सप्टेंबर २०२५ रोजी विसर्जन पार पडेल. या दहा दिवसांत भक्त श्रीगणेशाची मनोभावे पूजा करतील, मोदकांचा नैवेद्य अर्पण करतील आणि विविध सांस्कृतिक कार्यक्रमांत सहभागी होतील. पर्यावरणपूरक पद्धतीने गणेशोत्सव साजरा करून आपण श्रद्धेसोबतच निसर्गाचेही रक्षण करू शकतो.
Ganesh Chaturthi 2025: https://siddhivinayak.org/ https://www.dagdushethganpati.com/
Table of Contents