Heat Stroke Prevention: भारतासारख्या उष्णकटिबंधीय देशामध्ये उन्हाळ्याचे दिवस अत्यंत तीव्र असतात. एप्रिल ते जून दरम्यान काही राज्यांमध्ये तापमान 45°C पेक्षाही जास्त जाते. ही ती वेळ असते, जेव्हा शरीरावर उष्णतेचा परिणाम सर्वाधिक होतो. जास्त गरमीमुळे शरीरातील नैसर्गिक थंडावण्याची प्रक्रिया थांबते आणि शरीरातील पाण्याचे प्रमाण झपाट्याने कमी होऊ लागते. यामुळे हीट स्ट्रोक आणि डिहायड्रेशन यांसारख्या गंभीर आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात. वेळीच लक्ष न दिल्यास या समस्या जीवावर बेतू शकतात.
हीट स्ट्रोक म्हणजे काय?
हीट स्ट्रोक ही अशी स्थिती आहे, जेव्हा शरीराचे तापमान अत्यंत वाढते आणि शरीर त्याला योग्य प्रकारे नियंत्रित करू शकत नाही. म्हणजेच, आपण जितकं घाम गाळून थंड होतो, ती यंत्रणा पूर्णपणे बिघडते. यामध्ये व्यक्तीला अत्यंत थकवा येतो, गोंधळलेपणा वाटतो, आणि काही वेळा बेशुद्धावस्थेतही जाऊ शकतो. Heat Stroke Prevention
हीट स्ट्रोकची प्रमुख लक्षणं
- शरीराचे तापमान 104°F (40°C) पेक्षा अधिक होणे
- तीव्र आणि सतत होणारी डोकेदुखी
- घाम न येणे, त्वचा कोरडी व तापलेली होणे
- त्वचेला जळजळीतपणा व लालसरपणा जाणवणे
- डोळ्यांपुढे अंधारी येणे, भ्रम निर्माण होणे
- बोलताना अडखळणे किंवा विचारशक्ती मंदावणे
ही लक्षणं दिसल्यास ती उष्णतेचा गंभीर इशारा समजावा आणि त्वरित वैद्यकीय मदत घ्यावी. Heat Stroke Prevention
डिहायड्रेशन म्हणजे काय?
डिहायड्रेशन ही एक अशी अवस्था आहे ज्यामध्ये शरीरातील पाण्याची आणि क्षारांची (electrolytes) कमतरता होते. उन्हाळ्यात जास्त घाम येतो, आणि पुरेसे पाणी न घेतल्यास ही समस्या उद्भवते. शरीरातील पाण्याचे प्रमाण कमी झाल्यामुळे अनेक शारीरिक क्रिया विस्कळीत होतात.
डिहायड्रेशनची लक्षणं
- लघवी येण्याचे प्रमाण कमी होणे किंवा लघवी गडद रंगाची होणे
- तोंड, ओठ आणि जीभ कोरडी होणे
- थकवा, अशक्तपणा, अंगात जोर नसणे
- चक्कर येणे, रक्तदाब कमी होणे
- त्वचेला लवचिकता कमी होणे
- वारंवार झोप लागत राहणे किंवा चिडचिडेपणा
ही लक्षणं दिसल्यास शरीरातील पाण्याची पातळी गंभीरपणे घसरली असल्याचे संकेत आहेत.
हीट स्ट्रोक आणि डिहायड्रेशन साम्य
हीट स्ट्रोक आणि डिहायड्रेशन या दोन्ही स्थिती उष्णतेमुळे होतात आणि दोघांचेही मूळ कारण म्हणजे शरीरातील पाण्याची आणि उष्णतेच्या नियंत्रणाची बिघडलेली अवस्था. दोघांमध्येही मानसिक स्थितीवर परिणाम होतो. व्यक्ती गोंधळलेली, चिडचिडी किंवा फार शांत आणि मंद प्रतिक्रियादायक होऊ शकते. काही वेळा अशक्तपणामुळे बोलणं अडखळतं, डोळे बंद होत राहतात, आणि व्यक्ती बेशुद्धही होऊ शकते. Heat Stroke Prevention
बचावाचे उपाय
1. भरपूर पाणी प्यावे: उन्हाळ्यात दररोज ८-१० ग्लास पाणी पिणं आवश्यक आहे. कोकम सरबत, बेलाचं सरबत, ताक, लिंबूपाणी यांसारखी नैसर्गिक पेयेही उपयोगी ठरतात.
2. दुपारी घराबाहेर पडणे टाळा: दुपारी १२ ते ४ वाजेच्या दरम्यान उन्हाची तीव्रता सर्वाधिक असते. या वेळेत शक्यतो घरातच राहावे.
3. कपडे निवडताना काळजी घ्या: फिकट रंगाचे, सैलसर, सुताचे कपडे वापरा. टोपी, सनग्लासेस, स्कार्फ वापरून सूर्यप्रकाशापासून संरक्षण मिळवा.
4. ORS किंवा मीठसाखरेचे पाणी: डिहायड्रेशनपासून वाचण्यासाठी ओआरएस पावडरचे पाणी, मीठ-साखरेचे पाणी किंवा फळांचे रस प्यावे.
5. शरीर थंड ठेवण्याचा प्रयत्न करा: ओल्या टॉवेलने अंग पुसणे, पंख्याच्या समोर बसणे, गरम भागात शक्यतो राहणे टाळणे यामुळे शरीराला थंडावा मिळतो.
डॉक्टरांकडे केव्हा जावं? Heat Stroke Prevention
- तापमान खूप वाढलेलं असेल आणि घाम येत नसेल
- व्यक्ती गोंधळलेली, अडखळलेली बोलत असेल
- शरीराची त्वचा खूप लालसर आणि तापलेली असेल
- लघवी बंद होणे किंवा खूप गडद होणे
- सतत चक्कर येणे किंवा बेशुद्ध होणे
ही लक्षणं हीट स्ट्रोक किंवा डिहायड्रेशनची गंभीर अवस्था दर्शवतात. अशावेळी विलंब न करता डॉक्टरांचा सल्ला घेणे अत्यावश्यक असते. 2025 च्या उन्हाळ्यात अनेक राज्यांमध्ये उष्णतेचे विक्रमी उच्चांक नोंदवले गेले आहेत. विशेषतः महाराष्ट्र, उत्तर प्रदेश, राजस्थान आणि मध्य भारतात हीटवेव्ह अलर्ट जारी करण्यात आला आहे. भारतीय हवामान खात्याचे ताजे अपडेट्स पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा
Heat Stroke Prevention
उन्हाळा हा फक्त ऋतू नसून, आरोग्यासाठी एक मोठं आव्हान देखील आहे. उष्णतेचा शरीरावर होणारा परिणाम कधी गंभीर रूप धारण करतो हे कळतही नाही. हीट स्ट्रोक आणि डिहायड्रेशन या दोन्ही समस्या टाळण्यासाठी प्रत्येकानेच स्वतःची काळजी घेणं आवश्यक आहे. भरपूर पाणी प्यावं, थेट सूर्यप्रकाशात जाणं टाळावं, आणि शरीरात पाण्याची योग्य पातळी राखावी.
जर तुम्हाला किंवा तुमच्या घरच्यांना वरील लक्षणांपैकी कोणतीही लक्षणं जाणवत असतील, तर डॉक्टरांचा सल्ला त्वरित घ्या. आरोग्य हीच खरी संपत्ती आहे, आणि काळजीपूर्वक वागल्यास आपण कोणतीही त्रासदायक परिस्थिती सहज टाळू शकतो.
Heat Stroke Prevention external links Heat Stroke & Dehydration
Table of Contents